19. júní - 19.06.1978, Blaðsíða 64

BÆKUR
Góð byrjun
á miklu verki
Gísli Jónsson:
Konur og kosningar. Þættir úr sögu ís-
lenskrar kvenréttindabaráttu. Bókaút-
gáfa Menningarsjóðs, Reykjavik 1977.
133 bls.
Þessi bók er stutt yfirlit yfir
baráttuna fyrir kosningarétti og
kjörgengi íslenskra kvenna til al-
þingis og sveitarstjórna. Sagan
hefst um 1863, þegar madame
Wilhelmine Lever kýs fyrst til
bæjarstjórnar á Akureyri, sjálf-
sagt í trássi við fyrirætlanir lög-
gjafans. Henni lýkur árið 1926,
þegar konum var gert skylt að
taka kosningu til sveitarstjórna
eins og körlum og þar með rutt
burt síðustu lagagreininni sem
gerði upp á milli karla og kvenna
á þessu sviði. Jafnframt þessu
fjallar höfundur nokkuð um rétt
kvenna til skólagöngu og em-
bætta, og kvenréttindafélags-
skapur tímabilsins kemur að
sjálfsögðu nokkuð við sögu. Efnið
hefur aðallega verið sótt til Al-
þingistíðinda en einnig til
kvennablaða og annarra blaða og
tímarita sögutímans.
Ekki þarf að fjölyrða um hvert
gagn er að því að fá yfirlitsrit um
þessi mál. Ég er sannfærður um
að bók Gisla verður mikið notuð;
hún er til dæmis upplögð hand-
bók við kennslu og fyrir leshringi
um kvennasögu. Til slíks er bókin
vel fallin af því að hún er skýr og
aðgengileg, kaflar eru stuttir og
aðalatriði rifjuð upp í lok hvers
hluta bókarinnar. Þar nýtur höf-
undur sýnilega kennarareynslu
sinnar. Á hinn bóginn hefði mátt
nostra meira við fráganginn,
62
BÆKUR BÆKUR!
þannig er hvorki heimildaskrá né
nafnaskrá í bókinni.
Á því stigi sem rannsóknirnar
standa er rit af þessu tagi óhjá-
kvæmilega að miklu leyti stað-
reyndasafn. Þegar þess er gætt er
bókin furðu lipur aflestrar, og
víða gefur hún fróðlega innsýn í
hugsunarhátt þeirra manna sem
deildu um kosningarétt og kjör-
gengi kvenna meðan það mál var
á dagskrá þjóðarinnar. Óborgan-
legt er til dæmis að lesa um
áhyggjur Lárusar E. Svein-
björnssonar af því að landshöfð-
ingi og biskup gætu orðið hjón ef
konur fengju rétt til embætta
(bls. 31). Eða rök Jón Ólafssonar
fyrir kosningarétti kvenna til al-
þingis 1911: „. . . þótt gáfnafari
og lundarfari sé ólíkt farið og
konur skorti oftast dómgreind á
við karlmenn, þá bæta konur það
upp með öðrum kostum. Siðgæð-
istilfinning kvenna er meiri en
karla, og þær láta síður leiðast af
eigingjörnum hvötum.“ (Bls. 75).
Líka má nefna mótbárur Sigurð-
ar Sigurðssonar gegn sama rétti:
„Karlmenn hafa tekið að sér
störfin út á við. Pólitísku störfin
eru ekkert leikfang. Þau eru hálf-
gert skitverk, og við þess konar
störfum eigum við að hlífa kven-
þjóðinni“ (bls. 82 — 83). Þó að
höfundur sé að jafnaði ekkert
feiminn við að láta skína í afstöðu
sína hefur hann stillt sig um að
benda á að konum var ekki al-
deilis hlíft við skítverkum þegar
þurfti að moka fjósflóra eða vinna
á túnum.
Svona fordómar eru ekki dýr-
mætir af því að við getum
hneykslast á þeim og hreykt okk-
ur af þvi að vera komin yfir þá,
heldur af því að þeir geta leitt
hugann að öllum þeim fordóm-
um sem nýjungar ævinlega mæta
og hver tekur eftir öðrum í hugs-
unarleysi. Sagan af baráttunni
fyrir mannréttindum kvenna er
einmitt fróðleg dæmisaga og
hverjum manni ætti að vera auð-
velt að fylla hana af nýju inni-
haldi úr samtíð sinni.
Kannski er þó besti kosturinn
við yfirlitsbók sem þessa að hún
bendir okkur grimmilega á það
sem er óunnið á því sviði sem hún
fjallar um. Lestur bókarinnar
vekur að minnsta kosti jafnmarg-
ar spurningar og hún svarar. Flest
er enn óútskýrt varðandi það sem
gerðist í sjálfri kosningaréttar-
baráttunni: Hvers vegna urðu
konungkjörnir háembættismenn
fyrstir til þess á þingi að gera til-
lögu um kosningarétt kvenna til
alþingis? Gerðu þeir það bara til
að stríða forvígismönnum stjórn-
arskrárbaráttunnar? Hvers vegna
lögðu menn eins og Skúli
Thoroddsen slíkt kapp á kjör-
gengi kvenna til sveitarstjórna en
létu kosningarétt þeirra til al-
þingis liggja í láginni framan af?
Hvað var það sem þingmenn ótt-
uðust þegar þeir ákváðu að taka
konur inn á kjörskrá smátt og
smátt, í fyrstu aðeins þær sem
höfðu náð fertugsaldri? Var það
aðeins óljós ótti við hið nýja og
óþekkta? Hvernig breyttust
hugðarefni þingmanna eftir að
þeir vissu konur í kjósendahópi
sínum? og Hvers vegna varð
hlutdeild kvenna í stjórnmála-
lífinu svona hræðilega lítill?
Meira máli skiptir þó ef til vill
að kosningaréttur, kjörgengi og
embættisréttur er ekki nema brot
þeirrar sögu kvenna sem við
þyrftum að hafa á bókum. Is-
landssagan er enn að mestu leyti
saga hins opinbera lífs, pólitíkur
og embættisstarfa, og því er hún
óhjákvæmilega næstum ein-