19. júní - 19.06.1985, Blaðsíða 41

Útdráttur úr rltgerð Ólafíu Einarsdóttur sagnfræðings
Leiddu ævagamlar hugmyndir
í þjóðarvitundinni til að kona
r
var valin forseti á Islandi?
Staöa kvenna á þjóðveldisöld nefnist ritgerð eftir Ólafíu Einarsdóttur sagn-
fræðing. Ritgerðin er að stofni fyrirlestur sem Ólafía flutti á dönsku á
XVIII þingi norrænna sagnfræðinga í Finnlandi 1981, og birtist hér
útdráttur úr ritgerðinni.
Ólafía telur að konur hafi notið meiri réttinda og virðingar á íslandi undir lok þjóð-
veldisaldar en víðast hvar annarsstaðar í rómverks-kaþólskum löndum. Færir
Ólafía rök fyrir því að staða íslenskra kvenna hafi verið sterk í hjónabandinu sem
félagslegri stofnun, ásamt því að húsfreyjur hafi getað látið til sín taka á vinnu-
markaðnum, þar sem þær réðu „innan stokks“. Hlutdeild kvenna í framkvæmda-
valdinu mun einnig hafa verið meiri en menn hafi almennt gert sér grein fyrir.
Rannsóknir á stöðu kvenna á mið-
öldum eru erfiðleikum háðar, þar sem
heimildir sem fyrir liggja eru aðallega
ritaðar af körlum, ásamt því að valda-
stéttin, sem einkum hafði bókleg fræði
a valdi sínu, hafði ákveðið hugmynda-
fræðilegt viðhorf til kvenna. í róm-
versk-kaþólsku kirkjunni voru konur
nokkurs konar undirdeild, og þar ríkti
lífsviðhorf sem var mótað af þrepskiptu
feðraveldi.
T il eru efnismiklar heimildir um líf á
Islandi á þjóðveldisöld. Þrátt fyrir að
karlar stýrðu sjálfsagt líka pennanum
bar, voru tengsl þeirra við alþýðu
manna af allt öðrum toga en þeirra sem
töluðu máli kirkju og konungsvalds í
rómversk-kaþólskum löndum Evrópu.
ísland naut þeirra forréttinda jaðar-
svæðanna á 12. og 13. öld að geta varð-
veitt sína eigin miðstöð fjarri hinni mið-
stýrðu páfakirkju. Þá hafði ísland
einnig sérstöðu m.t.t. viðnáms gegn
Konur undirdeild
í rómversk-kaþólsku kirkjunni
utanaðkomandi áhrifum, þar sem
engar nýjar reglur gátu orðið að lögum
hér, nema þær hefðu fyrst verið sam-
þykktar af lögréttu. Því mun páfa-
kirkjan varla annars staðar hafa rekist
á löggjafarsamkundu sem var jafn-
stefnuföst og virk og lögrétta íslands,
og náðu áhrif hennar þess vegna enn
síður til íslands en ella.
Norrœnar goðsagnir og
Biblían
Fróðiegt er að bera saman norrænar
goðsagnir annars vegar og Biblíuna
hins vegar um hvernig allt hafi orðið til;
um uppruna himins og jarðar og ekki
síst um uppruna karla og kvenna.
Tvö kvæði lýsa best hugmyndum nor-
rænna manna um alheiminn áður en
kaþólskra trúaráhrifa fór að gæta. Eru
það Vafnþrúðnismál og Völuspá. í
báðum þessum kvæðum kemur frarn að
tilurð kynjanna tveggja hafi orðið
þannig að bæði voru sköpuð samtímis
og á sama hátt. í Vafnþrúðnismálum
sem lýsir elstu hugmyndum um tilurð
mannsins, er konan nefnd fyrst, en
Völuspá nefnir manninn fyrst. í Snorra-
Eddu segir að Óðinn hafi gefið tveim
trjábolum, mismunandi tegundar, líf
og sál, og varð annar að karlmanni en
hinn að konu. Kynin voru því algjör-
lega jöfn í upphafi. I fyrstu Mósebók
segir frá sköpun mannsins, þar sem
Dr. ÓlafTa Einarsdóttir
Ólafía er fædd 28. júlí 1924, dóttir
hjónanna Ólafíu Guðniundsdóttur
og Einars Þorkelssonar skrifstofu-
stjóra Alþingis.
Hún varö stúdent frá Menntaskól-
anum í Reykjavík 1944 og fór sama
ár utan til framhaldsnáms. Síðan
hefur hún aö mcstu dvalist erlendis
við nám og störf.
Árið 1950 lauk Ólafía prófi í forn-
leifafræði frá University College í
London og 1954 í félagslegri mann-
fræði frá London School og Econ-
omics. Nam sagnfræði við háskólann
í Lundi og varð fil. mag. þaðan 1954
og fil.lic. 1957 í miðaldasögu. Varði
doktorsritgerö 1964 s.st. um „Stu-
dier í kronologisk metode i tidlig
islandsk historieskrivning“. Varð
styrkþegi við Kaupmannahafnar-
háskóla (forskerstipendiat) frá 1964
til 1967 og lektor þar frá 1968 í mið-
aldasögu.
Ólafía er gift Bent Euglede pró-
fessor í stærðfræði við Kaupmanna-
hafnarháskóla og eiga þau einn son,
Einar, sem er við mcnntaskólanám.
41