19. júní - 19.06.2000, Blaðsíða 26

Veruleiki kvenna
Átta ungar konur úr lögfræði
og kynjafræði gengust undir
próf í kvennarétti, nýrri kjör-
grein við lagadeild Háskóla
íslands, í vor. Erla Skúladóttir
var þeirra á meðal. Hún varp-
ar hér örlitlu Ijósi á hvað í
faginu felst og forvitnast um
hvernig nemendum úr náms-
greinunum tveimur líkaði
kvennarétturinn en efnistök
hans eru nokkuð ólík því sem
þeir eiga að venjast.
Þótt fræðileg umfjöllun um
kvennarétt eigi sér ekki langa
sögu hefur kennsla í kvennarétti
verið stunduð við háskóla víða
um hinn vestræna heim um
nokkurt skeið. Það var hins vegar
ekki fyrr en í vor að boðið var
upp á nám í kvennarétti við laga-
deild Háskóla íslands. Brynhildur
G. Flóvenz lögfræðingur annaðist
kennsluna að mestu en fékk
Láru V. Júlíusdóttur lögmann til
liðs við sig á hluta námskeiðsins.
Við fyrstu sýn kann að vekja
athygli að kvennaréttur varð til
sem fræðigrein um svipað leyti
og konur öðluðust lagalegt jafn-
rétti á við karlmenn. Þegar betur
er að gáð kemur hins vegar fljótt
í Ijós að sitt er hvað, jafnrétti í orði
og á borði. Þrátt fyrir stjórnar-
skrárbundið jafnrétti kynjanna og
löggjöf sem almennt er kynhlut-
laus, eins og raunin er hér á landi,
kemur annar og verri veruleiki í
Ijós þegar litið er á stöðu kvenna
í samfélaginu.
Ólíkt líf og lífsskilyrði
Á meðal verkefna kvennarétt-
ar er einmitt að lýsa og leita
skýringa á þessum mun og rann-
saka hvernig unnt er að nota
réttarkerfið til að bæta sam-
félagslega stöðu kvenna.
Kvennarétturinn gengur út frá
því að líf karla og kvenna sé mis-
munandi og ástæða sé til að taka
tillft til þess við lagasetningu og
túlkun laga. Þegar gildandi réttur
er skoðaður í Ijósi kvennaréttar
er því lögð rík áhersla á að kanna
líf og lífsskilyrði kvenna auk
könnunar á hefðbundnum heim-
ildum réttarins; lögum, fordæm-
um og lögvenjum.
Þessi aðferð kvennaréttarins
hefur sætt nokkurri gagnrýni,
einkum á þeim grundvelli að
konur séu margbreytilegur
hópur sem búi að ýmsu leyti yfir
ólíkri reynslu, hafi misjafna stöðu
og mismunandi hagsmuna að
gæta. Þetta er vissulega rétt, en á
móti kemur að í veigamiklum
atriðum búa allar konur við
veruleika sem er frábrugðinn
veruleika karla og markar að
mörgu leyti stöðu þeirra í samfé-
laginu. Þessi munur birtist
kannski skýrast á vinnumarkaði
en þar eru konur oft fyrst og
fremst metnar út frá kynferði
sínu en ekki getu og hæfileikum.
„Hvað borgiði svona kven-
lögfræðingum?"
Þótt löggjöf sem tryggja á körlum
og konum jöfn laun og kjör fyrir
jafnverðmæt og sambærileg störf
hafi verið í gildi hér á landi um
árabil sýna kannanir enn gríðar-
legan launamun milli kynjanna
sem ekki verður skýrður með
neinu öðru en kynferði. Það þarf
raunar ekki að nefna til kannanin
flestir þekkja sláandi dæmi um
konur sem hafa án nokkurra mál-
efnalegra raka verið metnar sem
annars flokks starfskraftar t.d.
vakti hörð viðbrögð og óhug hjá
hópi lagastúdína fyrir skömmu
þegar þær heyrðu af spurningu
sem kvað við á hérlendri lög-
mannsstofu nýlega: ,,Hvað borg-
iði svona kvenlögfræðingum?"
Sá veruleiki sem blasir við
íslenskum konum á vinnumark-
aði er ógnvekjandi og brýnt að
kanna hvað veldur því að sú jafn-
launastefna sem birtist svo skýrt
í lögunum skilar sér ekki í bættri
stöðu kvenna í samfélaginu.
Þótt umfjöllun um stöðu
kvenna á vinnumarkaði og jafn-
réttislöggjöf skipi veigamikinn
sess innan kvennaréttarins er
fjarri því að fræðigreinin ein-
skorðist við þau svið. Kvenna-
rétturinn nær eðli sínu sam-
kvæmt yfir afar breitt svið, enda
birtist sérstaða kvenna víðsvegar
í samfélaginu. Á námskeiði laga-
deildar um kvennarétt var því
komið víða við; fjallað var um allt
frá heimspekikenningum Forn-
Grikkja um stöðu konunnar til
ofbeldisbrota í þjóðfélagi nútím-
ans. Umfjöllunin sveiflaðist
þannig frá hreinni heimspeki til
hreinnar lögfræði og endurspegl-
aði allt litrófið þar á milli.
Nauðsynlegt veganesti út í
lífið
Eg mælti mér mót við Klöru
Kristínu Arndal og Sigrúnu H.
Kristjánsdóttur til að heyra álit
þeirra á nýafstöðnu námskeiði
um kvennarétt. Klara er að Ijúka
prófi í ensku og kynjafræði en
Sigrún er á fjórða ári í lögfræði
og mér lék ekki síst forvitni á að
vita hvernig kvennarétturinn
horfði við nemendum með svo
ólíkt nám að baki.
Fyrst spurði ég þær hvað hefði
ráðið námsvali þeirra við Háskól-
ann í upphafi.
„Ég vissi í sjálfu sér ekki um
hvað lögfræðin van það var eng-
inn lögfræðingur sem tengdist
mér," segir Sigrún. Hún segir for-
vitni því hafa ráðið því að hún
valdi laganámið. Henni leist
ágætlega á sig í náminu og sér
ekki eftir valinu.
,,Ég hef alltaf ætlað í ensku,
það er það eina sem hefur
komið til greina hjá mér. Ég hef
verið mjög heilluð af málinu frá
þvi' ég var krakki," segir Klara.
,,Svo þegar ég var að klára
annað árið fór ég að skoða hvað
maður gæti tekið sem val og þá
fann ég kynjafræðina fyrir algjöra
tilviljun."
Klara var einstaklega ánægð í
kynjafræðinni og hefði helst vilj-
að taka hana sem aðalfag, en
ekki er boðið upp á það. „Ég hef
aldrei fyrr verið að læra akkúrat
bara eitthvað sem ég hef gaman
af," segir hún. Lokaritgerð Klöru
við Háskólann fjallar um fegurð-
arímyndir í hinum vestræna
heimi og er skrifuð á ensku.
Hvernig stóð svo á því að Sig-
rún og Klara skráðu sig á nám-
skeið lagadeildar um kvennarétt?
Forvitnin réð á ný valinu hjá
Sigrúnu. „Þetta var eitthvað nýtt
og svo fannst mér nafnið höfða
til mi'n," segir hún. Sigrún segist
hafa átt von á því að í kvenna-
réttinum tengdist lögfræðin að
einhverju leyti öðrum sviðum á
borð við sálfræði og félagsfræði,
eins og raunin hafi orðið. „Ég hef
alltaf haft mjög gaman af félags-
fræði og sálfræði," segir Sigrún.
„Ég vildi lika fræðast meira um
réttarstöðu kvenna."
„Það var rekið á eftir okkur í
kynjafræðinni að fara en það
þorði engin," segir Klara. Hún
segir að það hafi hrætt að fagið
var kennt innan lagadeildar; sem
hefur haft orð á sér fyrir að vera
helst til óárennileg. Þrír nemar úr
kynjafræði létu þó til leiðast og
luku námskeiðinu með sóma.
Það réð úrslitum hjá Klöru hvað
henni fannst nauðsynlegt að
þekkja stöðu konunnar innan
réttarkerfisins.
Og hvernig likaði þeim á nám-
skeiðinu?
Klara og Sigrún segjast báðar
mjög ánægðar með kvennarétt-
inn. Þeim fannst umfjöllunarefnið
áhugavert og andrúmsloftið
þægílegt. Þær segja mikilvægt að
þekkja stöðu kvenna til að vita
hverju þarf að breyta - „þetta er
26