19. júní - 19.06.2000, Blaðsíða 65

Stella úr Teitur í heimi gulu dýranna
efiir Sigrúnu Eldjárn.
ar bækur leggja áherslu á að
skapa persónur sem bæði fram-
kvæma og hugsa, hvort sem þær
eru stelpur eða strákar (mynd 5).
Unglingabækur
Vegna þess hve íslenskar bækur
fyrir yngri börn eru í flestum til-
vikum vel úr garði gerðar þá er
það synd og skömm hvað ung-
lingabækur standa sig illa í þess-
um efnum. Það komu raunar ekki
margar íslenskar bækur ætlaðar
unglingum út fyrir jólin 1999 og
reyndar fann ég ekki nema tvær.
Sú fyrri er Einn fyrir alla eftir
Þórð Helgason en þar eru strák-
ar í aðalhlutverki. Þrátt fyrir að
bókin sé ætluð unglingsstrákum
þá ætti það ekki að þýða að þær
stelpur sem koma fyrir í sögunni
þurfi að vera eins og klipptar út
úr klámblöðum. En því miður er
það raunin í þessari bók.
Draumaprinsessan í bókinni er
að sjálfsögðu ofsalega sæt eins
og gefur að skilja í unglingabók.
Það væri í lagi ef að hún væri
ekki líka algjörlega persónuleika-
laus og svo laus í rásinni að hún
hálfpartinn misnotar aðalsögu-
hetju bókarinnar kynferðislega
þrátt fyrir að vera nýbyrjuð með
besta vini hans. Þetta atriði og til-
vera þessarar persónu yfirhöfuð
hefur engan annan tilgang en að
vera örlagavaldur í vinslitum
strákanna. Þessi fegurðardís með
brókarsótt kemur að öðru leyti
ekkert við sögu. Þetta er sú jað-
arstaða sem algengt var að kven-
persónur í bókmenntum fyrir
unglingastráka fylltu um miðja
síðustu öld en hefur til allrar
hamingju verið sjaldgæf hin síðari
ár Seinni bókin, Cypraea islandica
eftir Moshe Okon (höfundurinn
er Israelsmaður sem býr hér á
landi), er sýnilega ætluð unglings-
stelpum. Þar hittum við fyrir 16
ára íslenska stúlku sem talar um
það í vandlætingartón að frænka
hennar (vonda stelpan í sögunni)
máli sig of mikið en að hún sjálf
láti kinnalit nægja - kinnalit! Hafið
þið lesendur góðir nokkurn tfma
séð íslenska stúlku, ómálaða en
með kinnalit? Þetta er bara smá-
atriði en það endurspeglar það
þekkingarleysi á aðstæðum og
viðhorfum íslenskra unglings-
stúlkna sem einkenna þessa bók.
Vegna þessa verður aðalpersón-
an ótrúverðug, stöðluð fmynd af
hinni „góðu stelpu", og í engu
samræmi við raunverulegar
fslenskar unglingsstelpun Þetta er
í raun synd því flétta bókarinnar
er skemmtileg. Báðar þessar
bækur eru gott dæmi um það
sem maður vill ekki sjá í bókum
fyrir unglinga vegna þess að á
unglingsárunum er einstaklingur-
inn að leita að sjálfsmynd og þvf
sérstaklega móttækilegur fyrir
fmyndum.
Yfirborðsleg könnun á
þýddum bókum fyrir þennan ald-
ursflokk sýnir að þær standa sig
ekkert mikið betur í þessum
efnum. Það sem kemur hvað
mest á óvart er að gæði bók-
Ur bókinni Milljón steinar og Hrollur í dalnum, myndskr. Jean Posocoo.
anna skipta minnstu þegar kemur
að þeim kynfmyndum sem þær
miðla. Margar af þeim bókum
sem mér fannst bæði best skrif-
aðar og skemmtilegastar stóðu
sig afspyrnu illa á þessu sviði á
meðan léttmeti stóð sig betur
Skiptir þetta máli?
Þá er það stóra spurningin sem
ég gæti trúað að ýmsir lesendur
séu búnir að spyrja sig: Skiptir
þetta einhverju máli? Já, þetta
skiptir máli því að sjálfsmynd
barna ræðst af því sem þau læra
af umhverfi sínu. Það umhverfi er
ekki bara sú fyrirmynd sem for-
eldrarnir og félagarnir veita þeim
heldur líka hlutir eins og sjón-
varpsefni, kvikmyndir; ti'marit og
bækur. En það þýðir þó ekki að
foreldrar eigi að gerast ritskoð-
endur og lesa vandlega allt það
efni sem börn þeirra lesa til þess
að vera vissir um að ekkert
slæðist með sem gefur röng
skilaboð. Slíkt er ekki raunhæft.
Það sem foreldrar geta hins
vegar gert er að venja sig á það
að ræða við börnin um þær
bækur sem þeir lesa fyrir þau og
vera sjálfir vakandi fyrir þessum
áhrifum og þeim skilaboðum
sem felast í bæði textum og
myndefni. Kenna börnunum
sínum að greina og skilja það
sem þau sjá og heyra og reyna
að spyrna við því að börnin séu
bara óvirkir neytendur sem taka
gagnrýnislaust við þvf efni sem
verður á vegi þeirra. ■
65