Iðunn : nýr flokkur - 01.03.1927, Qupperneq 68

62
Georg Brandes.
IÐUNN
Grundtvig og Kierkegaard. — Af öllum þessum andans
mönnum er það vafalaust hinn síðast nefndi, er mesta
þyðingu hefir haft fyrir andlegan þroska Brandesar, svo
ólíkir sem þeir annars voru.
Þegar Brandes var í þann veginn að verða fulltíða
maður, voru flest stórmenni hinnar eldri kynslóðar í
Danmörku annað hvort dauð eða háöldruð. Þegar hann
fór að litast um og átta sig á hlutunum, sá hann fyrir
augum kyrstæða smáþjóð, dreymandi rómantíska drauma,
horfandi aftur í tímann, stirðnaða og [steinrunna í
römmu afturhaldi, óskandi þess öllu öðru fremur, að fá
að hafa matfrið og svefnfrið. Þar myndi verða leitast
við að kæfa í fæðingunni hvern óróaanda, hverja um-
rótsþrá og breytingafýsn. Og það er vafamál hvort fast-
heldnin og steingervingshátturinn með þjóðinni fór ekki
heldur vaxandi en þverrandi við atburði þá, er gerðust
1864, — þá er Danir í léttúð og hálfgerðu stórgikks-
æði höfðu kastað sér út í ófrið við Austurríkismenn og
Prússa og fengið að kenna á járnhælnum prússneska.
Upp úr lognmollu þessari lét nú Brandes raust sína
gjalla. Þegar í fyrsta riti sínu: »Tvíhyggjan í heimspeki
nútímans« (Dualismen i vor nyeste Filosofi) frá 1866,
hóf hann uppreistarfánann gegn heimspeki þeirri og
trúfræði, er drotnuðu yfir hugum manna. Þegar í þessu
riti kynti hann sig fyrir löndum sínum sem talsmann
fríhyggjunnar. Sofandi þjóðin hrökk við; það kom fát á
oddborgarana. Og þó var þetta einungis inngangur að
því, er koma skyldi. Enn hafði Brandes ekki ráðist á
bókmentirnar, sem þjóðin elskaði og dáði, og það liðu
nokkur ár þar til í odda skarst á því sviði. Það var
fyrst eftir að Brandes hafði kynt sér nánar franska rit-
mensku og ensku nytsemikenninguna, eins og Sfuart
Mill flufti hana, og eftir að hann hafði aflað sér þess