Frjáls verslun - 01.02.2003, Qupperneq 50

Ásgeir Jónsson hagfræðingur fjallar hér um hið einstaka
kver sem fyrst kom út árið 1913. Ásgeir ritar einmitt formál-
ann í endurútgáfu viðskipta- og hagfræðideildar Háskóla
íslands á bókinni.
HEILRÆÐI
fyriR unoa menn
1 VERZLUN OO VIÐSKIFTUM
EFTIR
OEOROE H. F. SCHRADER
pýtt hefur
Akureyri
Prenttri Bjím J6n«on
1913
Þetta litla kver er 90 ára snilld.
grímur átti heldur ekki langt að sækja ritleiknina en faðir hans
var Matthías Jochumsson þjóðskáld.
Steingrímur gerðist vinur Schraders og umboðsmaður og
þeir tveir unnu að mörgu saman sem þeim fannst horfa til
framfara á Akureyri. Schrader virðist í raun og réttu hafa verið
Bókin er einstök perla!
Sumarið 1912 birtist skyndilega
maður á Akureyri sem bar nafn-
ið George H. F. Schrader. Hann
var af þýskum ættum en hafði starfað
á verðbréfamarkaðinum á Wall Street
í 35 ár áður en hann kom hingað. Nú,
90 árum seinna, veit enginn af hverju
hann kom og hvað rak hann tíl þess
að fara aftur rúmlega þremur árum
síðar.
Vitað var að honum hafði græðst töluvert fé með viðskiptum
sínum þar ytra. Haft var á orði að hann hefði orðið fyrir ein-
liverju áfalli - sumir sögðu ástarsorg en aðrir nefndu ástvina-
missi - sem hefði fengið hann tíl þess að bijóta blað í lífi sínu og
veija auðæfum sínum til hjálpar öðrum. Hann virðist hafa eytt
mestu af tíma sínum hér til þess að hjálpa Norðlendingum með
ýmsa hlutí, s.s. kenna þeim nýja búskaparhættí, koma þeim í
viðskiptasambönd erlendis eða styrkja fátækt fólk þar nyrðra.
Schrader áttí aldrei afturkvæmt til sinna heimahaga, heldur
hvarf í Atlantshafið með voveiflegum hætti 1915. Eitt af því fáa
sem eftir stendur frá Schrader er litíl bók - gefin út árið 1913 -
með heilræðum íyrir þá sem vilja ná árangri í verslun og við-
skiptum. Þetta er merkt rit sem hefur staðist tímans tönn og á
fullt erindi við ungt fólk enn þann dag í dag. Hún hefur nú verið
endurútgefin með ítarlegum formála af viðskipta- og hagfræði-
deild Háskóla Islands.
Heilræði Schraders skírskota sérstaklega til Islendinga fyrir
þá sök að þau eru á afburðagóðu íslensku máli en það má þakka
þýðandanum, Steingrími Matthíassyni lækni (f. 1876). Stein-
/
Asgeir Jónsson hagfrœðingur segir
hér frá litlu kveri, Heilrœði fyrir
unga menn í verslun og viðskiptum,
sem kom fyrst út árið 1913 og var
endurútgefið á dögunum.
Texti: Ásgeir Jónsson Mynd: Geir Ólafsson
frumkvöðull í stofnun góðgerðafyrir-
tækja (e. non-profit organization) sem
svo algeng eru í Bandaríkjunum.
Hann byggði t.d. hestahótel svo ferða-
hestar eyfirskra bænda þyrftu ekki að
híma úti fóðurlausir og kaldir meðan
eigendur þeirra sinntu verslunarerind-
um. Schrader kallaði hótelið Caroline
Rest eftir móður sinni og gaf Akureyr-
arbæ húsið áður en hann yfirgaf
landið, ásamt digrum sjóði. Rekstrargrundvöllur staðarins
brast þegar bílar urðu þörfustu þjónar landsmanna um og eftir
stríð. Hótelið var lagt niður 1947 og húsið rifið árið 1979.
Þýðing heilræðanna Þegar heilræðin voru gefin út var við-
skiptaumhverfið á Islandi algerlega opið fyrir erlendum við-
skiptum og fjárfestingum. Akureyri var þá í beinu siglingasam-
bandi við útlönd og stór hluti bæjarbúa bar dönsk eða þýsk
ættarnöfn og hafði komið tíl Akureyrar til þess að versla,
brugga öl, baka brauð, búa til lyf eða smíða úr gulli. Og þrátt
fyrir fátæktina og frumstæðar aðstæður á mörgum sviðum var
íslenskt mannlif að sumu leyti alþjóðlegra en nú þekkist.
Heimsstyrjöldin fyrri varð til þess að sundra þessum
ftjálsa viðskiptaheimi og í kjölfarið fylgdu margir áratugir þar
sem múrar skildu á milli þjóða. Haftabúskapur af ýmsu tagi
varð ríkjandi í hagstjórn flestallra ríkja heimsins, þar með
talið á Islandi. Það er fyrst nú á allra síðustu árum sem
alþjóðavæðingin hefur aftur komist á skrið og fijáls viðskipti
hafa aftur öðlast fyrri virðingu. Heilræði Schraders eru þess
50