Saga - 1967, Blaðsíða 99

RITFREGNIR
391
ist ekki sem ósamsett örnefni á íslandi. Það er þó til rétt sunnan
við Reykjahlíð í Mývatnssveit, svo dæmi sé tekið. Vegna fleiri merk-
inga hugtaksins er varhugavert að fara of geyst að sjá goðdýrkun
í sambandi við ömefni af þessum stofni, sbr. Hörgaeyri í Vest-
mannaeyjum.
Auðvitað er dæmið af Sæbóli í Haukadal og blóthúsinu svokall-
aða nefnt í ritgerðinni, einkum bls. 158 og áfram. Ég hef alltaf
vei'ið skuggsýnn á það fyrirbrigði. Hér er gott dæmi upp á það,
hversu erfitt er í fornleifafræðinni að ákvarða, hvað eitthvað hafi
verið, skorti nægjanlegar ritheimildir. Byggð á Sæbóli virðist
snemma hafa tekið af, því yngri heimildir steinþegja um býli þetta.
Eftir að hústóft þessi hafði verið vísindalega uppgrafin, hefur
því verið haldið fram, að hér sé um blóthús að ræða. Höfundur
bendir réttilega á, að það geti eins vel verið bænhús. Því miður
brestur allar ritheimildir um þetta aðrar en Jarðabók Árna, en er
hún var gerð, hafði Sæból sýnilega um margar aldir verið eyði-
býli. Höfundur bendir réttilega á, að tættur eru fornlegar mjög.
Gísla saga Súrssonar skýrir svo frá, að Gísli hafi gert bæinn í
Sæbóli, en er Þorgrímur tók þar við, þá fara Súrssynir að Hóli
°g reisa þar góðan bæ. Sé mark takandi á sögunni, hefur Gísli
!eist tvo bæi, hlið við hlið má heita. Kynni gerð beggja bæja að
vera eins. Um Hól kemur fram í sögunni, að þar hafi verið fjós,
eldhús tírætt að lengd, en tíu faðma breitt, en utan og sunnan
Undir eldhúsinu stóð dyngja. Staðarþekking höfundar Gísla sögu
vnðist góð og má vera, að hér sé skýrt rétt frá. Það er því e. t. v.
m°gulegt að varpa fram þeirri spurningu, hvort hústóttin, sem
aefnd var áðan, hafi ekki verið af dyngju? Það er jafnómögulegt
yj sanna eða afsanna og hinar tilgáturnar tvær. Við höfum helzt
1 litla vitneskju um dyngjurnar, en í Pornaldarsögum er oft
ndur skíðgarður utan um dyngjuna og kemur það þá heim við
0 tina á Sæbóli. Þessu skal slegið fram, en ekki föstu.
, S’ 1 segir höfundur frá frásögu Laxdælu um hof á Hrúts-
, um nefnir, að þetta muni vera elzta dæmi, að skýrt sé frá
;r° ..0l1 d íslandi. í þessu sambandi má hér nefna, að Laxdæla nefn-
st Tröllaskeið í þessu sambandi. í Bárðarsögu er blót-
^a ui nefndur Tröllakirkja. Goðheiti í örnefnum eru næsta fá og
t vera, að hin mýmörgu örnefni með Tröll-, Skessa- og Skratti-
m' leVni eldri goðheitum, sem felld hafa verið niður af feimnis-
Síum t- d-á 12-öid-
ákaf 18610 höfundar gerir mikið gagn og sýnir glöggt, hversu
ega lítið er í raun vitað um hof og hörga.
Magnús Már Lárusson.