Saga - 1967, Síða 92

384
RITFREGNIR
Þingeyinga, sem Benedikt frá Auðnum (1846—1939) hélt uppi
langa ævi með þekkingu, eldfjöri og seiglu.
Mannfélagsþróun stefnir ætíð hlykkjótt. Allan seinni hluta 19.
aldar voru samtök að fæðast eða lognast út af. Aðeins sjaldan
hvessti, en undiröldu linnti ekici. Þegar eftir glæstan kosningasiguv
Benedikts Sveinssonar sýslumanns í Eyjafirði 1886 varð árekstur
við hann um kaupfélagsmál til þess, að þar og í S-Þing. gat hann
ekki náð kosningu oftar þrátt fyrir ljóma, sem af honum stóð í
stjórnfrelsisbaráttu (var því næst þingmaður N-Þing. til æviloka).
Segir þarna m. a. af samblæstri Huldufélags um ráð til að flæma
hann frá sýsluvöldum og í framhaldi þess af viðureign Einars Bene-
diktssonar í Dagskrá við kaupfélögin.
Nöfn eins og búnaðarfélag, bókafélag, söngfélag, Undiralda
(flokkur), Þjóðlið íslendinga (flokkur), Ófeigur í Skörðum og
félagar, sem öðru nafni hét Huldufélagið (leynifélag), voru ný og
ný tilbrigði sömu hreyfingar síðasta þriðjung 19. aldar, og þó for-
ystuskipti væru tíð, bar mjög á sömu ættum og málsvörum í þeim
öllum. Lítum frá því sögusjónarmiði á þá 19 menn, sem héldu fundi
„Ófeigs í Skörðum o. f.“ Af þeim voru 16 náfrændur eða mágar,
sem Skútustaða- og Hlíðarætt tengdu Gautlöndum og Yztafelli-
Allir voru þeir annaðhvort glímnir vel, skíðfærir eða búnir annarri
líkamskennd yfirburða og jafnvægis. Þessi kennd átti eftir að ráða
miklu um þingeyskt sjálfstraust í ræðu og riti. Kapp þessa hóps og
hispursleysi var orðlagt í viðureign við betur menntaða andstæð-
inga nyrðra, t. d. amtmenn, og eins þó í Reykjavík væri. Bætt ástand
alþýðu veitti skilyrðin til þess, að í hverri sveit og hvarvetna um
land kæmu upp forystuhópar svipaðrar tegundar.
Fásénari týpa vormanna þykja mér þrír menn leynifélagsins af
nítján. Þeir uxu upp í dalskorum austan meginbyggðar, smávaxnir
og eitthvað sérvitrir greindarmenn, náðu vart upp í handkrika Sig'
urði í Felli og alls ónýtir í bændaglímu. Það voru þeir Benedikt
á Auðnum og Snorrar tveir, sem urðu vegna dagbókagerðar sinnar
hinir beztu heimildarmenn þessa rits, m. a. um ráðabrugg og urg
í leynifélaginu 1888—93.
Orðbragð Þverárbræðranna margfróðu, Benedikts og Snorra, vai
eins og margir muna róttækara en sómt hefði Nýjum félagsritum,
Gautlöndum eða Yztafelli, og enn sleppir Jón í Felli ásökunum ur,
sem hann dæmir eigi prenthæfar hér, en birtir dágóð sýnishorm
Snorri fordæmir þær „rammeitraðar og útdjöflaSar“ greinar í anda
stjórnar, sem blaðið Fróði hafi birt, og Huldufélagið hótar að sja
um, að Fróði deyi, nema hann betri sig. Óþvegin orð fá hjá Snoria
hin dönsku hægriblöð og Amljótur Ólafsson og Grímur Thomsen,
— Isafoldargrein eftir Grím (1886) sé „svo ill og fölsk, a'ö ég te