Saga - 1967, Blaðsíða 80

372
RITFREGNIR
gosa telur hann hafa orðið á þessum árum: 1104, 1158, 1206, 1222,
1300, 1341, 1389, 1510, 1597, 1636, 1693, 1766, 1845 og 1947. Senni-
lega vantar gos frá 15. öld í þessa töflu. Óeðlilega langur tími eða
120 ár líða, ef ekkert vantar, milli 7. gossins 1389 og þess 8. 1510,
en líklega hefur 15. aldar gosið verið tilþrifasmátt og stórskaðalítið.
í miðaldaheimildum er nokkrum sinnum getið um kirkjustaðinn
Skarð eystra á Rangárvöllum og Tjaldastaði þar skammt frá, en
samtíma annálar greina, að þá bæi hafi eytt í Heklugosi 1389.
Nokkru síðar geta máldagar um eignir Skarðskirkju, eins og ekk-
ert hafi í skorizt. Frá því á 18. öld a. m. k. hafa menn talið, að
bæir þessir hafi staðið austan eða sunnan og austan Selsundsfjalls,
og bent á örnefni því til stuðnings. Heldur eru þær slóðir hrjóstr-
ugar og óyndislegar til búskapar, eins og nú er umhorfs. Hraun
eru þar úfin, liggja hátt og hafa verið þagmælsk um aldur sinn.
Það er jarðeðlisfræðingurinn Ari Brynjólfsson, sem á heiðurinn
af því að hafa lagt endanlegan grunn að aldursákvörðunum svo-
nefndra Selsundshrauna: Suðurhrauns og Norðurhrauns, og stað-
sett Skarð og Tjaldastaði vestan Selsundsfjalls. Þeir Sigurður eru
ekki með öllu sammála um aldur Norðurhraunsins og endanlegt
eyðingarár Skarðs eystra, en þar mun erfitt að ganga gegn frásögn-
um samtímaheimilda, sem telja þá atburði orðna 1389. Norður-
hraunið mun frá því ári, en yngsti máldaginn frá Skarði eystra
gildislítið afrit eldri máldaga, eins og Sigurður telur.
Ekki eyddist allt gróðurlendi Skarðs eystra, þótt mjög væri að
því kreppt í gosunum 1300 og 1389. Eftir var valllendissund milÞ
hraunanna, og þar hefur snemma verið sett sel, sennilega þegaí
fyrir 1400. Úr því varð til jörðin Selsund. Þar stendur merkilegt
hús álögum bundið og vandað að viðum framan við fornt bæjar-
stæði. Þetta er skemma, sem sumir hafa trúað, að verið hafi bæu-
hús að fornu. Svo sagði mér séra Ragnar Ófeigsson á Fellsmúla,
að þar hefðu þau verið gefin saman Guðjón Þorbergsson, f. 1858, o?
Sigríður Sæmundsdóttir á Stóruvöllum á Landi. Það hefur verið
síðasta kirkjulega athöfnin, sem þar var framkvæmd, og lýkur þai
með sögu Skarðskirkju.
Rit Sigurðar hefur að geyma grundvallarrannsóknir á mikluu1
örlagavaldi íslenzkra kynslóða og er stórmerkt framlag til sögu
okkar. Það er fyrirmyndarverk og mun skipa virðulegan sess meðal
eldfjallarita. Þegar Hekluritum Vísindafélagsins lýkur, hafa vlS'
indamenn okkar skilað rækilegri skýrslu um frægasta eldfjall þessa
lands.
Björn Þorsteinsson■