Saga - 1990, Síða 22

20 AÐALGEIR KRISTJÁNSSON OG GlSLI ÁG. GUNNLAUGSSON
fellsnesi. Pegar til Árnessýslu kemur fer nýbýlastofnunar að gæta
meira. í Krísuvíkur- og Selvogssóknum voru stofnuð fimm nýbýli á
árunum 1825-30. í nokkrum öðrum sóknum urðu þau eitt til tvö og
flest stofnsett um sama leyti.44 Árið 1947 birtist grein í Skírni eftir dr.
Einar Ólaf Sveinsson um byggð á Mýrdalssandi. Þar telur hann upp
þrjú býli sem byggðust á fyrri hluta 19. aldar.45
í stuttu máli sagt virðist tilhneigingin hafa verið sú að menn hafi
freistast til að setja saman bú á landsvæðum sem ekki höfðu þótt hæf
til búsetu í harðæri og þar sem jarðnæði var lágt metið, en urðu betur
gróin og álitlegri undir bú þegar veðráttan hlýnaði og hagar þoldu
meira beitarálag án þess að rýrna. Sögulokin í Pilti og stúlku hjá Jóni
Thoroddsen eru í fyllsta samræmi við byggðarþróunina á fyrri hluta
aldarinnar!
V. Þjóðfélagsgerð og þjóðlíf
Á fyrri hluta 19. aldar var íslenskt samfélag bændasamfélag, samkvæmt
venjulegri skýrgreiningu á því hugtaki. í þessu felst m.a. að bænda-
fjölskyldan var grundvallarframleiðslueining samfélagsins og land-
búnaðarstörf beinn þáttur fjölskyldulífsins. Hefðbundinn landbún-
aður var rekinn á lágu tæknistigi og fjölskyldan framleiddi sjálf flestar
nauðþurftir sínar. Börn og unglingar lærðu til algengra búnaðarstarfa
heimafyrir og hefðbundin sveitamenning var nátengd framleiðslu-
háttum og daglegu lífi fólks.46
íslenskt samfélag á fyrri hluta 19. aldar uppfyllti flest þessara skil-
yrða. Um 1850 lifðu um 82% þjóðarinnar af landbúnaði og hafði það
hlutfall vaxið nokkuð frá 1845.47 Lítil verkaskipting var í þjóðíélaginu.
Meginþorri landsmanna voru bændur eða skyldulið þeirra, búðsetu-
fólk, vinnuhjú og ómagar. Péttbýli var nær hvergi svo að orð væri á
gerandi utan Reykjavíkur. Nokkur hús voru á helstu höfnum þar sem
kaupmenn og tómthúsfólk hafði aðsetur. Svipuðu máli gegndi um
verstöðvar svo sem Vestmannaeyjar. Allt í kringum land voru sveita-
44 Árncssýsla. Sýslu- og sóknalýsingar Hins íslenzka Bókmenntafélags. Rvík 1979. Sjá svör
presta við 39. spurningu.
45 Einar Ólafur Sveinsson, „Byggð á Mýrdalssandi", Skírnir 1947, bls. 194.
46 Theodor Shanin „Introduction". 1 sami (ritstj.), Peasants and Peasant Societies.
Middlesex 1971, bls. 15.
47 Skýrslur um landshagi á íslandi I, bls. 10.