Saga - 1990, Side 31

FÉLAGS- OG HAGÞRÓUN A ÍSLANDI
29
irnar á tiltölulega fárra hendur, því að aldrei var efnahagur alþýðu
verri en á þeim árum sem þessi sala fór fram.80 Hitt var sýnu verra að
sá höfuðstóll sem kom inn fyrir sölu stólsjarðanna fór út úr landinu.
Þessi reikningsskil voru mikið til umræðu á fyrri hluta 19. aldar.
Auk jarðeigna voru helstu eignir landsmanna á fyrri hluta 19. aldar
skip og bátar, húseignir og annað sem starfi manna fylgdi svo sem
búsáhöld og veiðarfæri, en allt slíkt var ótryggari eign en jarðnæðið.
í skýrslu og töflu stiftamtmanns fyrir árið 1851, sem oft hefur verið
vísað til hér að framan, er dýrleiki jarða í Vesturamtinu og Norður- og
austuramtinu tíundaður í hundruðum. Þessar upplýsingar eru hins
vegar ekki tilgreindar fyrir Suðuramtið. Samkvæmt skýrslunni var
heildartala hundraða í Vesturamti 21.353, en fjöldi jarða í amtinu
1.208 þannig að meðaljarðardýrleiki var nálægt 18 hdr. I Norður- og
austuramtinu var heildardýrleikinn 35.037 og Vó í hundruðum talinn,
en tala jarða 2.300 þannig að meðaltalið var rúmlega 15 hdr.
Eins og að líkum lætur voru jarðir í misháu mati eftir sveitum og
sýslum. í Vesturamti voru jarðir í Dalasýslu hæst metnar til jafnaðar,
yfir 24 hdr., en lægst metnar voru þær í Snæfellsnessýslu á aðeins 15
hdr.
í Norður- og austuramtinu voru jarðir hæst metnar í Skagafirði að
rneðaltali, nær 22 hdr., en í Suður-Múlasýslu aðeins rúm sjö hdr. og
htlu hærra í Norður-Múlasýslu og Þingeyjarsýslum. Þegar litið er til
fólksfjölgunarinnar norðan- og austanlands kemur skýrt fram að hún
var mest þar sem jarðir voru lágt metnar eins og í Þingeyjar- og Múla-
sýslum. Hún var Iítil í Vesturamti nema í Strandasýslu. Þar voru jarð-
lr fremur lágt metnar, tæplega 15 hdr. til jafnaðar, og þar fjölgaði fólki
verulega eins og áður getur.
Niðurstaða þessara athugana er því sú að fólksfjölgunin hafi orðið
a þeim landsvæðum þar sem jarðnæði var ódýrt og skilyrði til
búskapar fyrir hendi sakir landrýmis og batnandi búsetuskilyrða.
Hins vegar veita Sýslu- og sóknalýsingar Snæfellsnessýslu svör við því af
hverju afkoma manna þar versnaði svo mjög á fyrri hluta aldarinnar.
í nálega hverri sókn er frá því greint að bæði fiskur og hákarl hafi lagst
frá og er veiðum Hollendinga og þilskipaveiðum um kennt og því að
slógi sé fleygt í sjóinn. Landbúnaður Snæfellinga virðist hafa verið á
Sjá Guðmundur Hálfdanarson, Afkoma leiguliða 1800-1857. Óprentuð BA-ritgerð
við Heimspekideild Háskóla íslands 1980. Hbs.