Saga - 1990, Side 32

30 AÐALGEIR KRISTJÁNSSON OG GÍSLI ÁG. GUNNLAUGSSON
lægra stigi en víðast hvar annars staðar á landinu og hefur hvort
tveggja lagst á eitt að valda fólksfækkun í héraði, enda þótti þurra-
búðarlíf einna ótryggast hvað afkomu snerti þegar harðnaði í ári.81
VII. Landbúnaður
Eins og fram hefur komið var landbúnaður aðalatvinnuvegur þorra
landsmanna á fyrri hluta 19. aldar. Litlar breytingar urðu á búnaðar-
háttum á 19. öld og ekki tók að örla á tækninýjungum í þessari at-
vinnugrein svo orð sé á gerandi fyrr en á síðari hluta aldarinnar.82
Landbúnaður var að mestu bundinn við búfjárrækt og er því mikil-
vægt að athuga þróun búfjáreignar á tímabilinu.
Skýrslur sýslumanna eru frumheimildir um búfjáreign á því tíma-
bili sem hér um ræðir. Skýrslur þessar greina frá búfjáreign í hverjum
hreppi einstakra sýslna og byggja á upplýsingum hreppstjóra. Á
grundvelli sýsluskýrslnanna tóku amtmenn saman heildarskýrslur
fyrir umdæmi sín ár hvert og stiftamtmenn unnu úr þeim yfirlitstöfl-
ur yfir búnaðarástandið á landinu. Arnljótur Ólafsson ritaði mikla rit-
gerð „Um búnaðarhagi Íslendínga" í annað bindi Skýrslna um lands-
hagi á Islandi og birti með henni yfirlitstöflur um búfjár- og bátaeign frá
lokum 18. aldar til miðrar 19. aldar.83 Töflur Arnljóts byggja einkum á
þeim heimildum sem getið er um hér að framan.84 Töflurnar sem hér
birtast eru unnar upp úr tölum hans önnur viðmiðunarár en 1851, en
hann birtir ekki upplýsingar frá því ári. Þar sem árið 1851 var notað til
viðmiðunar í mannfjöldakaflanum fyrr í ritgerðinni þótti rétt að birta
einnig tölur um það hér og er stuðst við skýrslur amtmanna og stift-
amtmanns í því efni.85
Hugsanlega kann einhverju að skeika um búfjáreign landsmanna í
þessum skýrslum, eins og jafnan í framtölum. Líklegt má telja að ein-
hverrar tilhneigingar hafi gætt hjá bændum að vantelja fé sitt fremur
81 Sýslu- og sóknalýsingar Hins íslcnzka Bókmenntafélags (Snæfellsnes III). Svavar Sig-
mundsson og Ólafur Halldórsson sáu um útgáfuna. Rvík 1970.
82 Magnús S. Magnússon, Iceland in Transilion, bls. 74.
83 Skýrslur um landshagi á Islandi II, bls. 31-220.
84 Tölur Arnljóts hafa eftir föngum verið bornar saman við frumheimildirnar.
85 Þjskjs. Isd. J 2-882, 954/967.