Saga - 1990, Page 59

FÉLAGS- OG HAGÞRÓUN Á ÍSLANDI
57
uramtinu fækkaði fólki á fyrstu þremur áratugum aldarinnar, en
fjölgaði nokkuð á milli 1831 og 1851. Þær framfarir sem urðu í þessum
landshlutum verður fyrst og fremst að rekja til aukinnar áherslu á
sjávarútveg. Bátum fjölgaði verulega suðvestan- og vestanlands og
hafnar voru tilraunir með þilskipaútveg. Útflutningur sjávarafurða
jókst til muna og má telja víst að efling útvegsins hafi lagt grundvöll
að þeirri fólksfjölgun sem varð í Reykjavík, Gullbringu- og Kjósar-
sýslu og ísafjarðarsýslu á þessu tímabili (en í þessum umdæmum var
fólksfjölgun í Suður- og Vesturömtunum örust á tímabilinu).
Verslun fór beinlínis hnignandi á fyrri hluta þessa tímaskeiðs,
a.m.k. sé miðað við daga konungsverslunar síðari. Upp úr 1830 tók
að gæta framfara í verslunarefnum. Fastakaupmönnum fjölgaði, sigl-
ingar jukust og sömuleiðis lestarrými þeirra skipa sem haldið var í
íslandssiglingum. Verðlag íslenskrar vöru hækkaði meira um miðbik
aldarinnar en aðfluttrar, þannig að verslunarkjör bötnuðu. Hlutdeild
íslendinga í versluninni jókst á tímabilinu og undir lok þess fóru
landsmenn að bindast samtökum til að knýja á um hagfelldari versl-
unarkjör.
Þróun efnahags- og atvinnumála leiddi til örlítið hækkandi raun-
tekna á tímabilinu 1820-50.147 Samfélagsumræða um búnaðarhætti
og þjóðfélagsmál var og mun öflugri á fjórða og fimmta áratugi aldar-
innar en fyrr. Tímaritin Ármann á alþingi, Fjölnir og Ný félagsrit höfðu
öll það markmið að vekja áhuga íslendinga á framförum f atvinnu- og
félagsmálum, auk þess sem þau urðu vettvangur umræðu um þjóð-
ernismál og stöðu íslands gagnvart Danmörku. Þótt tilraunir til efl-
ingar atvinnulífi hafi verið gerðar á síðari hluta 18. aldar og prentað
mál m.a. notað í því skyni að breiða út þekkingu um verklegar fram-
farir, varð ekki eins almenn vakning á þessu sviði á 18. öld eins og
varð á fjórða og fimmta áratugi 19. aldar, enda samfélagsaðstæður
ólíkar.
í ljósi röksemdafærslunnar hér að framan virðist eðlilegt að álykta
að fólksfjölgun á Islandi á fyrri hluta 19. aldar eigi einkum rætur sínar
að rekja til bættra innri aðstæðna. Það er þó varasamt að draga af
147 Magnús S. Magnússon, lceland in Transition, bls. 121. Sjá ennfremur, Magnús S.
Magnússon og Gísli Gunnarsson, „Levnadsstandarden pá Island 1750-1914". í
Levestandarden i Norden 1750-1914. Rapporter til den XX nordiske historikerkongres,
Reykjavík 1987 (Ritsafn Sagnfræðistofnunar 20). Rvík 1987.