Saga - 1990, Qupperneq 146

144
SVEINBJÖRN RAFNSSON
4. Of felags Ross - Ro.297 (aðeins í Staðarh.bók).
5. Of Ross reiðir oc Rossa rásir - Ro.347
6. Of tagl scurð - Ro.338
Athugandi er að í sumum gerðum af Lombarda raða sér gjarna saman
Ro.340, 341, 342, 347 og 348.19 Ennfremur að í Ro.347 er vísað til
ákvæða í Ro.343.
Aðrar heimildir Grágásarlaga eru mjög áhugaverðar og sértextar
Staðarhólsbókar bera vitni um þróun í lögfræðilegum efnum og gefa
ábendingar um aldur textanna. Texti Konungsbókar, sem virðist upp-
runalegastur, virðist einkum saminn með hliðsjón af Langbarðalög-
um og hugsanlega einnig Skánsku lögum, líklega á fyrri hluta tólftu
aldar. Ekki leikur vafi á því að ákvæði um sekt fyrir hrossreið eru
gömul, t.d. er sagt frá hrossreiðamáli í Sturlu sögu sem á að hafa orðið
á árunum 1170-75.20 Texti Staðarhólsbókar um hrossreiðir er hins
vegar með innskotum og viðaukum (interpolationum) úr lærðum
rómverskum rétti sem líklega hefur verið skotið inn í textann á þrett-
ándu öld.
Forsendur þessa samanburðar á lagaheimildum eru aðrar en hefð-
bundnar skoðanir i íslenskri réttarsögu. Ekki er gengið út frá því
ósannanlega atriði sem vísu að Grágásarlög geymi að einhverju leyti
rétt sem varðveist hafi í munnlegri geymd úr heiðni og kenndur er
goðsögulegri persónu Úlfljóti að nafni. Á hitt er bent, sem marka má
af raunverulegum samanburði Grágásartexta innbyrðis annars vegar
og Grágásartexta og erlendra réttarheimilda hins vegar, að Grágásar-
lög hafa þróast og breyst til mikilla muna frá því á tólftu öld þar til
seint á þrettándu öld að lögbækurnar Járnsíða og Jónsbók tóku gildi.
Pessi staðreynd sýnir enn frekar hve hugmyndin um heiðin Úlfljóts-
lög í varðveittum Grágásartextum er bláþráðótt.
Vitnisburðurinn um þróun og breytingar Grágásartexta bendir
einnig óyggjandi til mikillar og frjórrar lagakunnáttu og lagahugsunar
íslendinga á tólftu og þrettándu öld. Lögin vörðuðu ekki einungis
pólitík á miðöldum heldur einnig og ekki síður siðferði, efnahag og
almenna hegðun, í stuttu máli samfélagslíf manna. í Grágásartextun-
um um hrossreiðir blasir við mynd samfélags frá tólftu og þrettándu
öld þar sem stöðumunur manna er gífurlegur. Aðeins þjál og vakandi
19 Leges Langobardorum 611 og 626.
20 Sturlunga saga I (1946) 100.