Saga - 1990, Page 183

RITFREGNIR
181
athygli hans miklu fremur að samskiptum Islendinga við umheiminn en að
kjörum alþýðu og í samræmi við þetta nefndi hann 14. öldina, reyndar tím-
ann frá 1264-1400, norsku öldina. Þetta gerði hann fyrst í bók sinni íslensk
’iriðaldasaga árið 1978. Þar lýsir hann helstu einkennum tímabilsins þannig:
Norska öldin 1264-1400 einkenndist af því að þá var ísland hjálenda
Noregs, skattland, norsk-íslensk umboðsstjórn fór með æðstu völd,
og öll verslun landsmanna fór um norskar hendur. [Bls. 18].
Astæður Björns fyrir nafngiftinni eru ekki síst nýjar lögbækur, umbylting
stjórnkerfis og mikil afskipti konungsvalds á bilinu 1264-1320. í fjórða bind-
inu sem hér er til athugunar hefst sagan hins vegar ekki fyrr en 1320 og kem-
ur fram að verslun Norðmanna hafi ekki verið mikil nema 1340-50 þegar
fiskverslun hófst fyrir alvöru (bls. 168) og hún hafi þó ekki skipt aðra máli en
fáeina auðmenn; þorri íslendinga hafi veitt fisk til matar sér (bls. 73, 133). Þó
segir líka að útflutningur skreiðar hafi valdið „allmiklum umskiptum í
atvinnuháttum" (bls. 174) og fær lesandi því óskýra mynd af áhrifum norskr-
ar verslunar. Ekki eiga áhrif konungsvalds að hafa verið sterk á bilinu 1320-
1400. Einnig er tekið fram að alþýða manna muni ekki hafa gefið veraldlegri
valdstjórn og afskiptum konungsvalds mikinn gaum (bls. 247). Heitið norska
öldin haltrar því nokkuð og heildarmynd af öldinni verður óskýr.
Hér hefur mér orðið tíðrætt um heitið norska öldin. Sennilega er ekki
heppilegt að nefna tímabilið 1320-1400 út af fyrir sig norsku öldina en heitið
er kannski réttlætanlegt, sé miðað við allt tímabilið 1264-1400, jafnvel 1420.
Ég hef ekki tillögu um annað heiti á 14. öld en bendi á að það voru ekki
aðeins veraldlegir menn sem söfnuðu auði heldur var þetta einn mesti upp-
gangstími biskupsstóla og klaustra. Sú saga er alls ekki sögð hér; í þriðja
bindi var gerð stuttlega grein fyrir sögu biskupsstjórnar eða öllu heldur bisk-
upsvalds fram til 1350 og væntanlega verður framhald kirkjusögu í næsta
bindi. Ég tel geysimikils misst að ekki skuli vera neitt um kirkjuna og kirkju-
ie8ar stofnanir í þessu bindi um sögu 14. aldar. Mér finnst td. mjög ófull-
naegjandi að ekki skuli sagt frá mikilli eignasöfnun klaustranna á Helgafelli
°8 í Viðey sem setti svo sterkan svip á öldina.
Hjótlega kemur í ljós við lestur að fjórða bindi fjallar ekki um sögu 14. ald-
ar sérstaklega þótt svo standi á kápu. Að sumu leyti fjallar bindið einnig um
>*tti í sögu 15. aldar. T.d. er hér kafli um árferði á 15. öld þótt ekki sé bein-
bnis verið að segja sögu aldarinnar. Þetta á eflaust rætur að rekja til þess að
a-’tlunin var að saga 14. og 15. aldar yrði í einu bindi. En auðvitað hefði átt að
Hka árferðislýsingu 15. aldar út og setja í fimmta bindi þegar ákveðið var að
skipta efninu í tvö bindi.
Nú má kannski segja sem svo að ég geri of mikið úr því sem stendur á
ápu, bindið fjalli að miklu leyti um sögu 14. og 15. aldar saman og ég verði
bara að hafa það. En ég er ekki ánægður, hefði þótt æskilegt að revna að
se8ja sögu 14. aldar sem mest fyrir sig og 15. aldar fyrir sig og greina hér á
mi'li eftir mætti svo að sérkenni og þróun hefðu orðið sem skýrust.