Saga - 1990, Síða 184

182
RITFREGNIR
Óskýrt tímasniö
í raun er ekki aðeins sögð saga 14. og 15. aldar, í meginkafla er seilst eftir
föngum allt aftur til 12. aldar og líka fram til 16. aldar. Þetta er kannski eðli-
legt vegna þess að heimildir og rannsóknir skortir um margt og því erfitt að
binda sig við eina öld. Guðrún Ása hefur tekið saman kafla um daglegt líf og
er það örugglega vel þegin lesning enda lipurlega samin. En vandkvæði eru
ærið mörg þegar draga skal upp mynd af lífinu á bilinu 1264-1400 enda er
hún fyllt með eldra og yngra efni. Þannig er sagt frá Guðmundi dýra á 12. öld
og síðan vitnað í íslandslýsingu Odds biskups Einarssonar frá 1589 í sömu
andránni þegar lýst er samlífi karla og kvenna utan hjónabands (bls. 183). Á
milli Guðmundar og Odds eru þó 400 ár og á þeim tíma var háð barátta
biskupa gegn siðferðisbrotum höfðingja, siðskipti komust á og Stóri dómur
var samþykktur. Hér hefði mátt afmarka umfjöllun betur, hafa t.d. hliðsjón
af tveimur nýlegum greinum í Nýrri Sögu um frillulífi og beina athyglinni
kannski sérstaklega að frillulífi presta á 14. öld, en um það finnst mikið efni
í fornbréfasafni, og bera saman við það sem leikmönnum leyfðist. Annað
dæmi um að farið er vítt er að saga klæðnaðar er rakin frá 1150 og fram á 15.
öld (bls. 202-3). Um þetta má reyndar styðjast allmikið við verk Hjalmars
Falks og hefði verið gagnlegt að fá útdrátt úr því með dæmum frá 13. öld sér
og 14. öld sér og samanburði. Kafli Guðrúnar er mjög mikilvægt fyrsta skref
til að lýsa daglegu lífi á síðmiðöldum, einkum 14. öld, og þótt ýmislegt megi
finna að verður það flest afsakað með skorti á rannsóknum og heimildum. Ég
er mjög þakklátur fyrir þennan kafla enda er hann í samræmi við kröfur tím-
ans um lýsingar á lífi almúga.
Stundum er farið langt út fyrir tímaramma án þess maður sjái skýra
ástæðu til. Fjallað er td. um seljabúskap á 17. öld (bls. 79), brennistein á 16.
öld (bls. 129-30), veiðar með lóðum seint á 16. öld (bls. 165) og Skuldelev-
skipunum í Hróarskeldu frá fyrri hluta 11. aldar er lýst rækilega þegar fjallað
er um kaupför fyrir 1400 (bls. 161-2). Er þess þá ekki gætt að þessi skip munu
ekki gefa nógu glögga mynd af hafskipum 14. aldar sem voru jafnan miklu
stærri.
Skortur samþættingar
En svo að vikið sé aftur að kaflanum um daglegt líf. Svona kaflar prýða flest
nútímasagnfræðiverk en verða stundum frekar þjóðháttafræði en sagnfræði
af því að engin grein er gerð fyrir þróun og breytingum og þeir leysast oft
upp í þætti um ótengd efni, klæðnað, mat osfrv. Á þessu má ráða bót og ein
hugmynd er td. að bjóða lesendum að slást í för með höfundi og líta inn í
híbýli höfðingja annars vegar og almúgamanns hins vegar. Má þá tengja
saman ýmsa þætti daglegs lífs. Og til að lýsa þróun má bjóða í heimsókn til
manna bæði í upphafi þess tímabils sem lýst er og síðan í lok þess. Ég er að
velta fyrir mér hvort hinn ágæti kafli Harðar Ágústssonar um húsagerð bjóði
ekki upp á að gera tilraun á þessu sviði. Hefði Guðrún Ása fengið allt það
efni sem þar er lagt fram, hefði kaflinn um daglegt líf sjálfsagt orðið framúr-