Saga - 1990, Side 199

RITFREGNIR
197
Hvorki Eggert Ólafsson né Bjarni Pálsson eru í nafnaskrá og það sem unnið
er úr manntalinu 1703 og öðrum manntölum á 18. öldinni og Jarðabók Árna
Magnússonar og Páls Vídalíns er afar rýrt. Það virðist svo sem þessu bindi hafi
verið skorinn heldur þröngur stakkur þegar allt kemur til alls og að höfundar
hafi lent í vandræðum þegar á leið og kann eitthvað af þessu efni að skila sér
í síðari bindum. Ef til vill mætti fetta fingur út í áherslur höfundanna. Til að
mynda er Sturlungaöld gert afar hátt undir höfði með 11 opnum (bls. 82-
105). En ég er ekki í vafa um að Sturlungakortaröðin eigi eftir að gleðja marg-
an Sturlungulesandann.
Efniviðurinn er fyrst og fremst sóttur í rit íslenskra sagnfræðinga, eldri
sem yngri, prentuð og óprentuð, eins og ritaskráin ber með sér. Af óprentuð-
um ritum er einkum stuðst við námsritgerðir í sagnfræði við Háskóla
íslands. Þó nokkuð mörg kortanna byggja á frumheimildum. Hvað erlent
efni varðar er það einkum sótt í almenn yfirlitsverk.
Það kemur því ekki á óvart að efnistök endurspegla áherslur sem einkennt
hafa sagnfræðirannsóknir við Háskóla íslands undanfarna áratugi. Áhersla á
þjóðernishyggju og sjálfstæðisviðleitni hefur orðið að þoka fyrir áherslum á
tengsl við útlönd, efnahagslega grunngerð samfélagsins og stéttagreiningu.
Víðast þræða höfundar hinn þrönga veg viðurkenndra akademískra túlk-
ana og forðast ævintýri eins og ágreining um upphaf landnáms eða uppruna
landnámsmanna. Hvergi örlar á Herúlum, enda er Barða Guðmundsson
hvergi að finna í heimildaskránni. Nýlegar kenningar Gísla Sigurðssonar
(1986) eru heldur ekki nefndar. Því síður eru hugmyndir Benedikts Gísla-
sonar frá Hofteigi tíundaðar og þagað er þunnu hljóði yfir kenningum Einars
Pálssonar um rætur íslenskrar menningar. En það eru einmitt kenningar af
þessu tagi sem margir sagnfræðiáhugamenn, ekki síst leikir, hafa hvað mest
gaman af og áhuga á og má spyrja hvort ekki beri að gera þeim skil í yfirlits-
verki sem þessu. Það má þó virða ungum sagnfræðingum það til vorkunnar
að hætta sér ekki út á svið sem eldri og viðurkenndari sagnfræðingar hafa að
mestu leitt hjá sér. Þess ber einnig að gæta að svigrúm er takmarkað til þess
að draga fram rök með og á móti í álitamálum og getur þá tekist bagalega til
eins og reyndar dæmin sanna.
Neðanmáls á bls. 36-7 er náttúrunafnakenningunni lýst og bent á að hún
grafi undan heimildargildi Landnámu og er ekkert nema gott eitt um það að
segja en það er ekki minnst á álit annarra fræðimanna á náttúrunafnakenn-
'ngunni eða heimildargildi Landnámu og klausan endar á þennan tvíræða
hátt: „Framhjá náttúrunafnakenningunni verður ekki litið þegar Landnáma-
bók er metin sem frásagnarheimild um upphaf íslandsbyggðar. En land-
námssögurnar eru engu að síður hluti af menningararfi þjóðarinnar sem ekki
má falla í gleymsku." í sömu neðanmálsgrein er ættartafla Landnámabókar
°g stendur undir „Fjórar gerðir Landnámabókar eru varðveittar, merktar
grænum lit, af Melabók er slitur." Samkvæmt myndritaskrá er ættartaflan
byggð á „Ýmsum heimildum"(!). Ekkert er minnst á að sagnfræðingar eru
ekki á eitt sáttir um þessa ættartöflu né heldur rætt á nokkurn hátt hvaða
þýðingu ættrakningin hefur. Hins vegar hafa höfundar gert sitt til þess að
^ndnáma falli ekki í gleymsku, því að landnám í hverjum fjórðungi er sýnt