Saga - 1990, Qupperneq 221

RITFREGNIR
219
Sögu. Á næstu 15 árum voru gefin út nokkur verk sem flest voru að stofni til
ritgerðir unnar á námskeiðum í verkalýðssögu við Háskóla íslands. Á síð-
ustu fimm árum hafa hins vegar komið út fjögur fræðirit sem fjalla um ein-
staka þætti íslenskrar verkalýðshreyfingar. Auk þess að fjalla um verkalýðs-
hreyfinguna eiga þau öll sameiginlegt að vera doktorsritgerðir varðar við
sænska háskóla. Magnús S. Magnússon reið fyrstur á vaðið með hagsögu-
verki sínu, lceland in transition, sem hann varði við háskólann í Lundi 1985.
Næstur kom Stefán Hjartarson vorið 1989 með Kampen om fackföreningsrörels-
en. Ideologi och politisk aktivitet pa Island 1920-1938, sem útleggst: Baráttan um
verkalýðsfélögin. Hugmyndafræði og pólitísk starfsemi á íslandi 1920-1938. Finnur
Magnússon og undirritaður ráku loks lestina með annars vegar þjóðhátta-
fræðilega rannsókn Finns um upphaf verkalýðsstéttar á Eyrarbakka og
Stokkseyri, The hidden class, sem út kom í Árósum vorið 1990 og hins vegar
Den gyldne flue (Kaupmannahöfn 1990) sem er nokkuð breytt og bætt útgáfa
af Gidlnu flugunni (Reykjavík 1987) og Undirheimum íslenskra stjórnmála
(Reykjavík 1988).
í upphafi áttunda áratugarins hófu sænskir háskólar að hrinda af stað viða-
miklum verkalýðssögurannsóknum sem hafa skilað þeim árangri að nú 20
árum síðar bera Svíar höfuð og herðar yfir aðrar Norðurlandaþjóðir á þessu
sviði. íslendingar sem hafa stundað nám í sagnfræði við sænska háskóla hafa
ekki farið varhluta af þeim brennandi áhuga á verkalýðsrannsóknum sem
gætir þar víða. Því má segja að fyrrnefndar doktorsritgerðir séu íslensk
úttekt sem ávöxtuð var í sænsku akademíunni með veði í engu öðru en
áhuga á viðfangsefninu.
Öll þessi verk, sem eru hvert öðru ólík, varpa ljósi á sögu íslenskrar verka-
lýðshreyfingar, hvert á sínu sviði. Yngri verkin byggja að nokkru leyti á þeim
sem fyrr voru skrifuð og þannig aukum við stöðugt skilning okkar og þekk-
ingu á sögu verkalýðshreyfingarinnar hér á landi. Okkur miðar áfram skref
fyrir skref en jafnframt verður æ betur ljóst hvílíkt feiknarstarf er enn óunn-
ið. Bók Stefáns, sem hér verður leitast við að gera nokkra grein fyrir, fjallar
um baráttuna um íslensku verkalýðshreyfinguna á þriðja og fjórða áratugi
þessarar aldar; klofninginn í faghreyfingunni á tímum pólitískra hjaðninga-
víga. Stefán athugar sérstaklega átökin á Norðurlandi og leitast jafnframt við
að setja þau í rökrétt samhengi í ljósi hinnar alþjóðlegu baráttu milli sósíal-
demókrata og kommúnista.
Af ritverkunum fjórum ber rit Stefáns þess gleggst merki að vera að mestu
leyti unnið í sænsk-akademísku umhverfi. Vafalaust fylgja því bæði kostir
°g gallar. Einn er m.a. sá kostur að höfundur er í nánum tengslum við þá
frjóu umræðu sem hefur átt sér stað meðal verkalýðssagnfræðinga í Svíþjóð
°g á meginlandinu og þannig skila sér á einhvern hátt ný viðhorf sem spenn-
andi er að sjá hvernig reynast í rannsókn á sögu verkalýðshreyfingar norður
við Dumbshaf. Jafnframt er sú hætta á ferð að kenningarlegar (teoretískar)
Pælingar, sem eru eðlilega lengra komnar á meginlandinu en hér, yfirskyggi
heimildirnar (empiríuna) sem þrátt fyrir allt hljóta að vera grunnur allra
sagnfræöirannsókna. Auk þessa ber ritgerð Stefáns merki þess að höfundur
hafi lent í nokkrum vanda með heimildirnar vegna þess hversu stór hluti