Saga - 1990, Síða 231

RITFREGNIR
229
Héðins að íslenskir sósíaldemókratar hafi verið farnir að undirbúa aðild að
Alþjóðasambandinu í janúar 1924.
Uppgjör
I bakspegli sögunnar sjáum við greinilega þróun allan þriðja áratuginn í átt
til endanlegs uppgjörs í verkalýðshreyfingunni. Þessi þróun náði hámarki á
Alþýðusambandsþinginu 1930 með samþykkt 14. greinarinnar í lögum sam-
bandsins. 14. greinin átti sér m.a. enska fyrirmynd en hún þýddi í raun að
kommúnistar voru gerðir burtrækir úr ASl. Með samþykkt 14. greinarinnar
ráku sósíaldemókratar smiðshöggið á þann pólitíska klofning sem fyrir
löngu var orðinn óbrúanlegur. Þar með voru kommúnistar útilokaðir frá
jafnaðarmannafélögum og frá að gegna trúnaðarstörfum í ASÍ. Hins vegar
var þessi klofningur ekki aðeins pólitískur, því að hér með hófst hin harða
barátta í íslenskri faghreyfingu sem enn eimir eftir af. Stefán Hjartarson telur
þessa, eins og ýmsar aðrar pólitískar ákvarðanir krata á fjórða áratugnum,
hafa mótast af erlendri reynslu og séð í því ljósi hafi þessi margumrædda
lagabreyting verið eðlileg og rökrétt. Hins vegar kemst hann í Ieiðinni að
þeirri niðurstöðu að ekki sé nægjanlegt að skýra tilurð 14. greinarinnar með
erlendum fjárframlögum (bls. 99). Ekki veit ég hvernig honum dettur slíkt í
hug. Raunar fæ ég ekki séð nein tengsl á milli 14. greinarinnar og beinnar
fjárhagsaðstoðar. Hins vegar sé ég greinilegt samband á milli aðildar Al-
þýðusambandsins að Alþjóðasambandi sósíaldemókrata 1926 og 14. greinar-
innar (sbr. bréf Péturs G. Guðmundssonar til Alþjóðasambandsins, dags 1.
september 1926, IISG SAI Island 2158/1).
Þótt 14. greinin hafi nægt til þess að koma í veg fyrir að kommúnistar gætu
haft einhver áhrif á stjórn Alþýðusambandsins nægði hún hins vegar ekki til
að gera þá burtræka úr verkalýðsfélögum; þangað náði vald forystumanna
Alþýðuflokksins ekki. Sú staðreynd varð til þess að sósíaldemókratar hófu
að kljúfa verkalýðsfélög þar sem þeir voru í minnihluta. Gamla félagið, sem
laut forystu kommúnista, var þá rekið úr ASÍ, en klofningsfélagið tekið inn í
staðinn. Þessari aðferð sósíaldemókrata lýsir Stefán vel og kemst að þeirri
niðurstöðu að íslenskir kratar hafi klofið verkalýðsfélög en hins vegar bendi
ekkert til þess að kommúnistar hafi klofið verkalýðsfélag sem fyrir var á
staðnum (bls. 176). Har.n kemst jafnframt að þeirri niðurstöðu að klofnings-
baráttan hafi þrátt fyrir allt orðið til þess að auka virknina í verkalýðsfélögun-
um og þannig orðið hvati á fjölgun félaga í Alþýðusambandinu á fjórða ára-
tugnum. Reyndar hafði áður verið bent á tengslin þarna á milli (sbr. Gullna
flugan, bls. 70-71), en Stefán styrkir enn frekar þá tilgátu.
Hér að framan hefur verið drepið á ýmislegt í riti Stefáns F. Hjartarsonar
og enn væri hægt að halda lengi áfram. Brátt verður þó staðar numið, en
fyrst nokkur atriði sem tínd eru fram hér og þar úr bókinni.
Stefán: - ASV (Alþjóðasamhjálp verkalýðsins) var að því er virtist samtök
óháð stjórnmálaflokkum sem lagði sig eftir að safna fé til ákveðinna verk-
efna. I ljósi þessarar starfsemi í anda manngæsku sýndist ASV hættulausara
en samtökin voru í raun og veru. VSN tók að láni að nokkru leyti svipað hug-