SunnudagsMogginn - 10.01.2010, Blaðsíða 52

52 10. janúar 2010
O
ft er talað um vestræna
menningu sem einn suðu-
pott. Sú er alls ekki alltaf
raunin; oft sýður í pottunum
sínum á hvorri hellunni.
Þetta mátti glögglega sjá nú um hátíð-
irnar, þegar stórblöð beggja vegna Atl-
antshafs, í Bandaríkjunum og í Bretlandi,
fjölluðu um ævisögu Hergés, The Man
Who Created Tintin eftir Pierre Assoul-
ine, sem kom út í Frakklandi árið 1996 en
var fyrst nú að koma út á ensku.
Ég var það heppinn að vaxa úr grasi á
þeim árum þegar Tinni fór að tala ís-
lensku, í einstaklega snjallri þýðingu
Lofts Guðmundssonar. Hugprúði blaða-
maðurinn og hundurinn hans hafa fylgt
mér síðan; þessar 24 (vissulega misgóðu)
sögur Hergés eru felldar kirfilega í horn-
stein æskuminninganna.
Tinni öðlaðist heimsfrægð á árunum
eftir seinni heimsstyrjöldina. Ekki skipti
máli hvaða tungumál börn töluðu, eða
hver bakgrunnur þeirra var, þau nutu
þess að ferðast með þeim Kolbeini kaf-
teini til Syldavíu, Tíbet og myrkra mána-
fjalla. Nema börnin í Bandaríkjunum. Þar
héldu ofurhetjur Tinna utan við land-
helgina. Þetta sást glögglega þegar Hergé,
skapari hetjunnar, lést árið 1983. Á með-
an gjörvallur frönskumælandi heimurinn
laut til að mynda höfði í sorg – allar
myndir í dagblaðinu Liberation daginn
eftir voru úr Tinnabókunum, hvort sem
um auglýsingar eða fréttamyndir var að
ræða – þá birtist örstutt dánarfregn í The
New York Times, 182 orð.
Og enn virðast Bandaríkjamenn ekki ná
því hvað Tinni hefur verið mikilvægur fé-
lagi ungmenna á öllum aldri, um allan
heim. Gagnrýnandi The New York Times,
sem fjallar um ævisögu Hergés, hæðist til
að mynda að hugleiðingum Assoulines
um 20. öldina sem „öld Hergés“. Hann
vill halda fram sínum hetjum, spyr hvort
þetta hafi ekki frekar verið öld Mikka
músar eða Batmans – eða Barts Simpsons.
Bætir svo við: „Þó ég kunni líka að meta
Tinna, þá myndi ég ekki einu sinni gefa
honum áratug. Eitt eða tvö ár væru í lagi,
við hlið annarra ekki svo merkilegra, eins
og Zonker Harris eða Fantastic Four.“
Nei, Bandaríkjamenn hafa aldrei náð
Tinna. Þeirra er heimur ofurhetjanna.
Okkar hetja ferðast um heim sem við
þekkjum og gerir þann heim betri. Bresku
gagnrýnendurnir eru sammála um það.
En hvað með skapara Tinna, Hergé?
Hann átti sér vissulega ekki flekklausa
fortíð. Vann til að mynda í skjóli nasista í
seinni heimsstyrjöldinni og var að auki
illa við börn. Allir þeir sem fjalla um þessa
ævisögu eru þó sammála um það að hann
var snillingur í frásagnartækni mynda-
sagna – meira að segja rýnir The New
York Times segir hann snýta þeim banda-
rísku hvað það varðar.
Tekist
á um
Tinna
Orðanna
hljóðan
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
V
art er hægt að hugsa sér ólík-
ari menn en illmennið Adolf
Hitler og fagurkerann Oscar
Wilde. Þeir áttu það þó sam-
eiginlegt að vera ákaflega hjátrúarfullir
og auk þess voru þeir miklir lestrar-
hestar. Í tveimur nýlegum bókum er
sagt frá því hvaða bækur mótuðu og
höfðu áhrif á þessa ólíku menn. Bókin
um Hitler nefnist Hitler’s Private Libr-
ary og er eftir Timothy W. Ryback og
bókin um Wilde nefnist einfaldlega
Oscar’s Books og er eftir Thomas
Wright.
Lestrarhesturinn Hitler
Þegar Hitler svipti sig lífi, 56 ára gamall,
átti hann 16.000 bækur, sem telst gríð-
arlega gott bókasafn. Hann hafði fyrir
venju að lesa að minnsta kosti eina bók
á kvöldi.
Í bókasafni Hitlers voru áberandi
bækur um hernaðarsögu, listir, stjörnu-
speki og andleg málefni. Einnig bækur
um mat og næringu, auk allmargra bóka
um kaþólsku kirkjuna. Hitler var lítið
gefinn fyrir vandaðar fagurbókmenntir
en átti þó öll verk Shakespeares og hafði
sérstakt dálæti á leikriti hans Júlíusi
Sesar. Afþreyingarbækur voru nokkuð
fyrirferðarmiklar í bókaskápum Hitlers
og hann átti til dæmis allar bækur Edgar
Wallace. Þýska ævintýraskáldið Karl
May var í miklu uppáhaldi hjá Hitler en
bækur höfundarins hafði hann gleypt í
sig í æsku.
Þýsk þýðing á The International Jew
eftir Henry Ford var ein af bókunum í
bókasafni Hitlers og sú bók sem hafði
hvað mest áhrif á hugmyndafræði hans.
Í bókinni reifaði Ford hugmyndir sínar
um alþjóðlegt samsæri gyðinga og sagði
að á eftir Bandarikjunum stafaði Þýska-
landi mest hætta af uppgangi þeirra.
Í Hitler’s Private Library er mikið
fjallar um þær bækur sem mótuðu og
efldu gyðingahatur Hitlers. Þar kemur
fram að Johann Gottlieb Fichte var
eftirlætisheismpekingur Hitlers, enda
fullur af hatri á gyðingum en ólíkt því
sem ætla mætti hafði Nietzsche ekki
ýkja mikil áhrif á hugmyndafræði Hitl-
ers. Hitler sagði sjálfur að Nietzsche
skrifaði dásamlega fallega en sagðist
ekki nota skrif hans sem leiðavísi.
Enginn rithöfundur
Hitler dundaði sér við skriftir. Fyrra
bindið af Mein Kampf kom út 1925 og
fékk skelfilega dóma. Einn gagnrýnandi
sagðist hafa efasemdir um andlega
heilsu höfundarins og annar sagði bók-
ina jafngilda pólitísku sjálfsmorði. Hitl-
er, sem hrósaði Mussolini fyrir að skrifa
og tala fallega ítölsku, gerði sér glögga
grein fyrir eigin takmörkunum á ritvell-
inum og sagði: „Ég er ekki rithöfund-
ur.“
Minnugur fagurkeri
Oscar Wilde var hins vegar rithöfundur
af guðs náð og fátt þótti honum verri
synd en að skrifa vonda setningu.
Wilde átti 2000 bækur, sem telst ekki
sérlega stórt bókasafn. Honum þótti afar
vænt um þessar bækur sínar sem voru
seldar á uppboði fyrir slikk þegar hann
var dæmdur í fangelsi fyrir samkyn-
hneigð sína. Í fangelsinu voru það bæk-
ur sem héldu í honum lífi þótt aðgangur
hans að þeim væri takmarkaður af yfir-
völdum. Wilde sagði sjálfur að á þessum
tíma hefðu þær bækur sem hann fékk að
lesa bjargað andlegri og líkamlegri
heilsu sinni.
Wilde heillaðist af öllu því sem fagurt
var og hafði andstyggð á raunsæi. Hann
las ævintýri og ljóð og dáði Shakespeare
og gat vitnað í verk hans þvers og kruss.
Plató hafði einnig mikil áhrif á hann. Og
svo voru Flaubert og Balzac og ótal
margir aðrir. Eftir að hafa lesið hið
mikla verk Balzac, Comédie Humaine
sagði Wilde: „Maður fer að trúa því að
eina raunverulega fólkið sé það sem
aldrei var til.“ Wilde, sem hafði fínan
bókmenntasmekk, var hins vegar furðu
ónæmur fyrir snilli Charles Dickens.
Wilde hafði fyrir venju að lesa í rúm-
inu. Hann var ótrúlega hraðlæs og
minnugur með afbrigðum. Kunningi
hans einn prófaði eitt sinn minni hans
og komst að því að það nægði Wilde að
líta yfir skáldsögu á nokkrum mínútum
til að geta svarað ítarlegum spurningum
um efni hennar.
Innsýn í hugarheim
Bækurnar um bóklestur Hitlers og Wilde
hafa vakið ágæta athygli og fengið góða
dóma. Allt sem snertir Hitler er vita-
skuld söluvara og líf Oscars Wilde, þessa
skemmtilega og snjalla manns, sem
steypti sér í glötun með ótrúlega
heimskulegri málssókn, er sneisafullt af
dramatík og því gott lesefni
Báðar eru bækurnar afar læsilegar og
skemmtilegar en bókin um Hitler er
fræðilegri en bókin um Wilde. Báðar
veita þær góða og athyglisverða innsýn í
hugarheim þessara mjög svo ólíku
manna.
Oscar Wilde var ótrúlega minnugur lesandi.
Illmennið
og fagurkerinn
Tvær bækur komu
nýlega út um lestrar-
hestana Adolf Hitler
og Oscar Wilde.
Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is
Adolf Hitler átti 16.000 bækur.
Bækur