SunnudagsMogginn - 25.04.2010, Blaðsíða 6

6 25. apríl 2010
Þau eldsumbrot á Íslandi sem valdið hafa mestum
veðurfarsáhrifum á sögulegri tíð eru án efa Skaft-
áreldar, sem hófust í Lakagígum sumarið 1783 og
stóðu fram í febrúar 1784. Gosið var um 100 sinnum
stærra en gosið í Eyjafjallajökli nú og hafði víðtæk
áhrif á öllu norðurhveli jarðar. Í kjölfarið dundu yfir mik-
il harðindi, sem kunn eru undir nafninu móðuharðindin
hér á landi, eftir miklu öskumistri sem lagðist svo
mánuðum skipti yfir landið.
Afleiðingar innanlands voru stórfelldar; veðurfar
kólnaði mjög og regn súrnaði sem varð til þess að upp-
skera brast með tilheyrandi hungursneyð í kjölfarið. Er
talið að um tíu þúsund manns, sem þá var tæpur fjórð-
ungur þjóðarinnar, hafi farist af þeim sökum.
En hörmungarnar bitu ekki aðeins á Íslendingum
heldur einnig víðs vegar um meginlöndin, s.s. Evrópu,
Asíu og Afríku. Loftslag kólnaði mikið með tilheyrandi
vetrarharðindum, uppskerubresti og hungursneyð.
Áhrifin náðu alla leið til Japans þar sem hrísgrjónaupp-
skera brást, sem varð þess valdandi að milljónir
manna létust þar úr hungri. Þá er jafnvel talið að gosið
hafi orðið þess valdandi að monsúnmynstrið breyttist
og leiddi til þurrka á Indlandi og í Afríku, og talið að
allt að 500 þúsund manna hafi látist af þeim völdum.
Menn hafa jafnvel leitt að því líkur að það hafi verið
vetrarhörkurnar í kjölfar móðuharðindanna, sem ollu
því að almúginn í Frakklandi gerði uppreisn gegn yf-
irstéttinni, sem endaði í frönsku byltingunni árið
1789. Hvort það orsakasamhengi er rétt eða ekki
verður þó aldrei vitað.
Olli hungursneyð og harðindum um allan heim
Eldsumbrotin í Lakagígum árið 1783 – 84 voru þau
mestu á Íslandi, og höfðu áhrif vítt um allan heim.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Á
Ísland að borga kolefnisskatt
vegna eldgossins í Eyjafjallajökli?
spurði danska dagblaðið Ekstr-
abladet skömmu eftir að jökullinn
hóf að spúa eldi og eimyrju út í loftið. Svör
danskra lesenda létu ekki á sér standa: Jú
vissulega ættu Íslendingar að borga því eld-
fjallið þeirra sendi koltvíoxíð í gígatonnavís
út í andrúmsloftið – mengunin væri meiri
en kæmi frá allri Evrópu í mörg ár! Annað
dagblað í sama landi, Berlingske Tidende,
tók þveröfugan pól í hæðina og sagði ekki
óhugsandi að eldsumbrotin á Íslandi gætu
orðið svo yfirgengileg að þau yllu lofts-
lagskólnun á heimsvísu, líkt og gerðist í
stórgosinu í Pinatubo eldfjallinu á Filipps-
eyjum árið 1991. Afleiðing þess var að lofts-
lag kólnaði um allt að hálfa gráðu í um eitt
ár, um ári eftir eldgosið.
Þrátt fyrir tröllatrú danskra blaðamanna á
mætti Eyjafjallajökuls segir Halldór Björns-
son, veðurfarsfræðingur hjá Veðurstofu Ís-
lands, hvorugt líklegt. „Þó að þetta gos sé
ekki neitt smágos er mjög ólíklegt að það
muni hafa einhver veðurfarsáhrif,“ segir
hann.
Koltvíoxíð frá gosinu skiptir þannig litlu
máli í hinu stóra samhengi hlutanna og því
fer fjarri að staðhæfingar lesenda Ekstr-
abladet um magnið standist. „Aukin gróður-
húsaáhrif af völdum þessa eldgoss eru nán-
ast engin,“ segir kollegi Halldórs, Trausti
Jónsson veðurfræðingur og báðir benda á að
alltaf séu einhver eldgos í gangi einhvers
staðar á jarðarkringlunni. „Þar að auki er
losun frá eldgosum náttúruleg og ekkert
öðruvísi en losun frá plöntugróðri sem deyr
að hausti. Það dettur því engum í hug að
taka hana inn í losunarkvóta,“ segir Hall-
dór.
Minni losun vegna færri flugferða
Þvert á móti eru rök fyrir því að eldgosið í
Eyjafjallajökli dragi beinlínis úr loftslags-
áhrifum en auki þau ekki, vegna þeirrar
röskunar á flugi sem orðið hefur vegna
gossins. Á heimasíðunni Information is
beutiful (www.informationisbeutiful.net)
má þannig sjá útreikninga á því að losun
vegna gossins sé 150 þúsund tonn af CO2 á
dag en flugvélafloti Evrópu losi um 344
þúsund tonn af sömu lofttegund daglega.
Þau 60% flugferða í álfunni sem hafi verið
aflýst á tímabili vegna gossins hafi sparað
um 206 þúsund tonn af koltvíoxíði þá daga
sem ekki var flogið, og þar með hafi það
jafnað út áhrifin, jafnvel svo að loftslagið
hafi komið út í plús!
En hvað þá með kólnunina? Sé leitað í
smiðju þeirra Halldórs og Trausta er svarið
einfalt: Engar líkur eru á því að eldgosið í
Eyjafjallajökli muni hafa áhrif til kólnunar
veðurfars. Slíkt er þekkt í meiriháttar eld-
gosum og stafar af því að brennisteinn fer
upp í heiðhvolfið með gosefnunum. „Þetta
gos er einfaldlega ekki af þeirri stærð að það
geti gert þetta,“ útskýrir Halldór. „Það
sendir ekki gosefni og brennistein upp í
heiðhvolfið því strókurinn reis aldrei upp
fyrir veðrahvörf þótt hann hafi slegið í þau
þegar verst lét. Að auki dregur hnattstaða
Íslands úr líkum á veðurfarsáhrifum eldgosa
til kólnunar, jafnvel þótt gosefnin fari upp í
heiðhvolfið, því það eru minni líkur á því að
slíkt gerist í gosum sem verða nálægt heim-
skautunum. Áhrifin eru mest þegar þau
verða í hitabeltinu og þess vegna hafði Pina-
tubo svona mikil áhrif.“
Katla olli ekki kólnun 1918
Gosið í Pinatubo var að auki stórgos á alla
mögulega mælikvarða, sem sendi gosefni
hátt upp í heiðhvolfið. Það var um 200 sinn-
um stærra en gosið í Eyjafjallajökli, að sögn
Trausta. Það vekur næstu spurningu, sem er
hvort líkur séu á því að Katla myndi hafa
viðlíka áhrif. „Það fer eftir því hversu stórt
Kötlugosið er,“ svarar Halldór. „Hins vegar
ber að hafa í huga að Kötlugosið 1918 var
umtalsvert gos og eftir 1920 hlýnaði alls
staðar í heiminum. Þannig að Katla hafði
örugglega ekki nein stór veðurfarsáhrif til
kólnunar.“ Undir þetta tekur Trausti sem
bendir á að stór Kötlugos séu talin vera um
tíu sinnum stærri en núverandi gos í Eyja-
fjallajökli, sem væri þá ekki nema um fimm
prósent af Pinatubo gosinu.
Og askan ein og sér, segir Trausti, veldur
ekki kólnun, jafnvel þótt hún standi í vegi
fyrir því að geislar sólarinnar nái ekki niður
til jarðar. „Á móti kemur hún í veg fyrir að
geislar fari frá jörðu og út í himinhvolfið
þannig að heiðskírar nætur eru ekki jafn
áhrifamiklar til kólnunar. Það virkar á báða
bóga.“
Virkar
á báða
bóga
Loftslagsáhrif
eldgossins eru
talin óveruleg
Hverfandi líkur eru á því að gosið í Eyjafjallajökli muni valda veðrabreytingum, hvort heldur er til hlýnunar eða kólnunar.
Morgunblaðið/Kristinn
Vikuspegill
Bergþóra Njála Guðmundsdóttir
ben@mbl.is
Í grænlenska útvarp-
inu var í vikunni haft
eftir bandarískum vís-
indamanni að gosið í
Eyjafjallajökli myndi
valda kólnun í heim-
inum og þ.a.l. tefðist
bráðnun Grænlands-
jökuls. Það verður
skammvinn sæla, því
ætla má að sú töf
vari í mesta lagi
hundraðasta hluta úr
sekúndu.
Stutt sæla
Getur lítið eldgos
breytt sögunni? Flug-
tafir undanfarið geta
t.d. valdið þeim breyt-
ingum á ástarfund-
um, að allt annað fólk
verði uppi eftir 500 ár
en ella hefði orðið –
að einhverjir verði til
sem ekki hefðu
fæðst og öfugt.
Breytt saga?
Nánari upplýsingar og skráning: sími 525 4444 endurmenntun.is
Ljósmyndun: Nútímamiðill með 170 ára sögu
Hefst 4. maí
Flamenco - djarfur dans og töfrandi tónar
Hefst 29. maí – Skráningarfrestur til 9. maí
NÁMSKEIÐ Í SAMSTARFI VIÐ LISTAHÁTÍÐ