SunnudagsMogginn - 25.04.2010, Blaðsíða 52

52 25. apríl 2010
E
itt af því sem best er við góðar
bókabúðir er að geta leitað ráð-
gjafar hjá starfsmanni, fengið
hann til að stinga upp á bók,
þegar maður finnur ekki það sem maður
er að leita að, eða næstu bók sem maður á
að lesa eftir tiltekinn höfund, eða ein-
hverju alveg sérstöku og óvenjulegu.
Þetta er einmitt eitt af því sem menn
sögðu verða bóksölu á netinu Þrándur í
Götu; fólk myndi sakna svo fjölfróðu af-
greiðslukonunnar/afgreiðslumannsins að
það myndi síður kaupa bækur á netinu.
Annað kom á daginn, sumpart vegna þess
að bókabúðir þar sem starfsmennirnir
hafa tíma og nennu til að lesa eru varla til
lengur og svo líka vegna þess að það er
fullt af allskyns ráðgjöf til á netinu. Nú og
svo getur hver sem er skrifað gagnrýni á
Amazon.
Fyrir ekki svo
löngu lét Jeff Be-
zos, stofnandi og
eigandi Amazon,
þau orð falla í
viðtali að af öllu
því sem Amazon
hefði tekið sér
fyrir hendur iðr-
aðist hann þess
helst að hafa leyft
nafnleysingjum að skrifa bókadóma.
Málið er nefnilega það að svo mikið er
skrifað af rugli um bækur á Amazon að
ekki er mark á takandi og svo líka það að
maður veit aldrei hvað býr að baki of-
urjákvæðri umsögn eða ofurneikvæðri.
Ótal mál hafa nefnilega komið upp þar
sem menn eru að bregða fæti fyrir þá á
Amazon sem þeim er í nöp við, hefna þess
í héraði sem hallaðist á þingi, refsa fólki
fyrir bjánalegar skoðanir eða refsa útgef-
endum fyrir að draga lappirnar í staf-
rænni útgáfu.
Skondið mál kom upp á dögunum á
Amazon sem varðaði breska sagnfræð-
inginn Orlando Figes (höfundur bók-
arinnar frábæru The Whisperer sem segir
frá lífi almennings í Sovétríkjunum).
Í allnokkurn tíma hafði tiltekinn gagn-
rýnandi, sem kallaði sig „Historian“ eða
„Sagnfræðing“, slátrað bókum eftir
nokkra af helstu keppinautum hans og
beitt orðbragði sem hefði varla þótt sæma
í messa á togara.
Einn af þeim höfundum sem fengu
slíka útreið sætti sig ekki við leiðindin og
hóf leit að sökudólginum. Böndin bárust
snemma að Figes sem varðist af hörku þar
til hann hætti að verjast og gaf út yfirlýs-
ingu um að eiginkona hans, Stephanie
Palmer, prófessor í lögfræði við Cam-
bridge-háskóla og þekktur mannrétt-
indafrömuður, stæði á bak við níðskrifin,
án vitundar Figes. Daginn eftir kom svo
önnur játning: Figes sjálfur var höfundur
óhróðursins. Hann er nú í veikindaleyfi.
Vegið
úr laun-
sátri
Orðanna
hljóðan
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
’
Maður
veit
aldrei
hvað býr að
baki ofurjá-
kvæðri um-
sögn eða of-
urneikvæðri.
C
hinua Achebe fæddist árið 1930
í Nígeríu. Hann hlaut góða
menntun, lauk meðal annars
háskólaprófi frá háskólanum í
Ibadan árið 1954 og er í dag heið-
ursprófessor við Brown Háskóla í Banda-
ríkjunum. Hann hefur gefið út fjölda
skáldverka og ritað marga fræðitexta um
kynþáttahatur og afrískt samfélag. Ac-
hebe er einna þekktastur fyrir fyrstu bók
sína Things Fall Apart en hún var gefin út
árið 1958 og olli miklu fjaðrafoki víðs-
vegar um heim því þetta var í fyrsta
skipti sem hálfævisögulegt skáldverk eft-
ir afrískan blökkumann birtist hinum
vestræna heimi. Sagan var upphaflega
gefin út á ensku og miðuð að enskumæl-
andi lesandahópi en hefur verið þýdd á
fjölda tungumála og er lesin jafnt sem af-
þreying með innsæi inn í afrískt samfélag
og sem eitt af meginritum eftir-
nýlenduhyggjubókmenntanna innan al-
þjóðafræðasamfélagsins.
Hvítir rithöfundar skrifa sögur um Afríku
Þar til Things Fall Apart kom út höfðu
aðeins hvítir rithöfundar skrifað sögur
um Afríku og vestræna nýlendustefnu,
því þótti þessi bók marka tímamót, Af-
ríka hafði fengið „rödd“. Þrátt fyrir lofið
hefur Achebelíka þurft að sæta gagnrýni
fyrir að skrifa bækur á ensku og að þær
séu miðaðar að hvítum lesendum, en
sjálfur segist hann vera hlynntur enska
„nýlendumálinu“ þrátt fyrir gagnrýni
sína á nýlenduhyggjuna. Þó að uppi séu
einhverjar gagnrýnisraddir er ekki hægt
að líta fram hjá því að Achebe fæddist og
ólst upp innan gamaldags ættbálka-
fjölskyldu í þorpinu Ogidi og því eru lýs-
ingar hans af slíku samfélagi afar raun-
verulegar.
Things fall Apart er vel útlistuð sál-
fræðileg lýsing á baráttu eins manns og
jafnframt heils þjóðfélags gegn yfirvaldi
sem ekki verður haggað. Sagan er skrifuð
sem einskonar ádeila eða gagnrýni á óbil-
andi trú hvíta mannsins á yfirburðum
sínum gagnvart öðrum kynstofnum og
menningarheimum. Hvíti maðurinn
ræðst inn í afrískt samfélag og gerir ráð
fyrir því að honum verði tekið eins og
frelsara og bjargvætti frá heiðnum siðum.
Skapmikill og þrákelkinn maður
Söguhetjan okkar, hinn þeldökki stríðs-
maður Okonkwo er skapmikill og þrá-
kelkinn maður sem lætur engan segja sér
fyrir verkum. Hann stjórnar konum sín-
um þremur og börnum með harðri hendi
og hann á fast sæti í ættbálkaráðinu. Lífið
hefur hins vegar ekki farið um hann ljúf-
um höndum, faðir hans var iðjuleysingi
sem Okonkwo skammast sín óskaplega
mikið fyrir því iðjuleysingjar og aum-
ingjar eru litnir hornauga af samfélaginu.
Okonkwo þykir elsti sonur hans líkjast
föðurafa sínum heldur mikið og þegar
sonurinn gengur til liðs við trúboðana af-
neitar Okonkwo honum. Okonkwo á
eina dóttur sem honum þykir mikið til
koma, en þar sem konur eru lítilsmetnar
í samfélaginu óskar hans einkis heitar en
að þessi dóttir hans sé drengur og þetta
þykir Okonkwo hið mesta böl.
Þegar hlutirnir fara ekki alveg eins og
Okonkwo sá fyrir sér er fjölskyldan út-
skúfuð úr samfélaginu. Okonkwo þarf
því að sætta sig við smánina og leita á
náðir móðurfjölskyldu sinnar sem tekur
honum opnum örmum. Okonkwo finnst
hann vera leiksoppur guðanna og skilur
ekki af hverju hlutirnir hrynja alltaf í
kringum hann. Um leið og honum býðst
tækifæri á að snúa aftur til ættbálks síns
er hann ekki lengi að kveðja fólkið sem
tók honum opnum örmum þegar allt
hafði farið fjandans til. Hann snýr aftur
vitandi það að hann þarf að vinna sig aft-
ur upp frá grunni og hann byrjar í þriðja
sinn með tvær hendur tómar. Hann hafði
það gott hjá móðurfjölskyldu sinni en
hann yfirgefur hana því Okonkwo er
hreint út sagt algjör þverhaus. Allar
skyndilegar ákvarðanir sem Okonkwo
tekur virðast leiða á endanum til eins-
hvers ills því hann hlustar ekki á rök og
lætur engan segja sér að hann hafi hrein-
lega ekki rétt fyrir sér. Honum svipar
nefnilega örlítið til hins hvíta manns sem
kom óboðinn inn í afrískt samfélag og
ætlaðist til þess að allir myndu taka upp
siði hans, menningu og trú án nokkurra
mótmæla og þegar það virkar ekki er því
þrýst á með valdi. Það má ef til vill segja
að Okonkwo sé hvíti maðurinn í sögunni
því með þrjósku sinni og yfirgangssemi
stefnir hann öllum ættbálknum í voða
líkt og koma hvíta mannsins hefur í för
með sér, því er Okonkwo mein síns eigin
þjóðfélags og innri vá á meðan hvíti mað-
urinn er hin ytri.
Achebe hefur sjálfur sagt að hann hafi
skrifað þessa sögu sem einskonar ádeilu á
heimsvaldastefnu og nýlenduhyggju hins
hvíta manns. Jafnframt viðurkennir
hann að hafa viljað rita andsvar við sögu
Josephs Conrads Heart of Darkness frá
1899, sem fjallar um ferð hvíta mannsins
inn í myrkviði Afríku til þess eins að
finna myrkið í eigin sál eftir hrottaleg
morð á þeldökkum íbúum. Okonkwo vill
vernda ættbálk sinn og anar blint inn í
myrkur sem engin leið er út úr líkt og
hvíti maðurinn í sögu Conrads. Hinir
raunverulegu hvítu menn í sögu Achebe
eru ómanneskjulegir og illir og Okonkwo
sér myrkið í þeim. Hann reynir allt til
þess að bola þeim burt en endar á að bola
sjálfum sér og ættbálki sínum burt.
Things Fall Apart hefur þegar sannað
gildi sitt sem eitt af höfuðverkum afr-
ískra bókmennta enda endurspeglar hún
á margan hátt hrikalega sögu hrjáðs
fólks. Þetta er falleg og einlæg frásögn af
hræðilegum atburðum sem leiða ekki
einungis til falls eins manns heldur
heillar þjóðar.
Nígeríski rithöfundurinn Chinua Achebe, höfundur „Things Fall Apart“.
Myrk eru
hjörtu
mann-
anna
„Things Fall Apart“
eftir Chinua Achebe olli
miklu fjaðrafoki víða
um heim því þetta var í
fyrsta skipti sem hálf-
ævisögulegt skáldverk
eftir afrískan blökku-
mann birtist hinum
vestræna heimi.
Ásgerður Júlíusdóttir asgerdur@mbl.is
Lesbók