SunnudagsMogginn - 23.05.2010, Blaðsíða 24

F
yrirsögnin gæti hljómað: Lífrænt
leysiefni veldur tugmilljarða tjóni.
Lesandinn ræki upp stór augu og
dytti í hug umhverfisslys á borð
við olíulekann í Mexíkóflóa. Lífræna leysi-
efninu, sem hér um ræðir var hins vegar
ekki hellt niður, menn helltu því í sig. Árleg
byrði Íslendinga af neyslu áfengis og vímu-
efna er á bilinu 53,1 til 85,3 milljarðar króna
samkvæmt útreikningum, sem Ari Matt-
híasson gerði í meistararitgerð sinni í
heilsuhagfræði við Háskóla Íslands, Þjóð-
félagsleg byrði af áfengis- og vímu-
efnaneyslu. Þessi munur á kostnaðartölum
veltur á því hvaða verðmiði er settur á
mannslífið. Tjónið samsvarar á milli 3,1%
og 5% af landsframleiðslu.
„Ég var í þrjú ár tæp framkvæmdastjóri
hjá SÁÁ og kynntist þar þessum hluta af
heilbrigðisgeiranum,“ segir Ari þegar hann
er spurður hvað hafi rekið hann til að taka
þetta efni fyrir í ritgerðinni. „SÁÁ rekur
meðferð fyrir ríkið og ég kynntist því
hversu gífurlegur fjöldi Íslendinga hefur
farið í meðferð á þessum þrjátíu árum frá
því að SÁÁ var stofnað. Þórarinn Tyrfings-
son hefur haldið mjög vel utan um þessar
tölur hjá SÁÁ og ég fór að grafa ofan í þær.
Við vitum talsvert mikið um þennan hóp
og það vakti áhuga minn að fjalla um þessi
mál þegar ég fór í meistaranám í heilsu-
hagfræði. Ég þekkti þennan geira og hafði
séð hvernig þessi sjúkdómur leggst með
mikilli áþján á fjölskyldur og samfélagið
allt. Og ég taldi að svona athugun myndi
gagnast.“
Ari segir að umfangið hafi hins vegar
ekki komið sér á óvart. Erlendar rann-
sóknir bentu til þess að kostnaðurinn vegna
áfengis- og vímuefnaneyslu væri á milli
tveggja og átta prósenta af þjóðarfram-
leiðslu á ári.
Upplýsingarnar, sem koma fram í ritgerð
Ara um það tjón, sem neysla ólöglegra
vímuefna og áfengis veldur samfélaginu,
eru sláandi. Nokkur dæmi: 48% af öllum
banaslysum í umferðinni á árunum 2004 til
2008 má rekja til ölvunar og vímu-
efnaneyslu og 28% af öllum umferð-
arslysum. Karlar eru 16 sinnum líklegri til
að fá fangelsisdóm og konur 52 sinnum ef
viðkomandi er með áfengis- og vímuefna-
vanda. 51% þeirra, sem komu á bráða-
móttöku LSH árið 2008 um helgar voru
Kostnaðurinn af völdum áfengis og vímuefna er
gríðarlegur fyrir þjóðfélagið. Vímugjafar kosta
tugi mannslífa á hverju ári og skilja eftir sig slóð
brotinna fjölskyldna og einstaklinga. Ari Matt-
híasson reiknaði út byrðina, sem þjóðfélagið ber
vegna áfengis og vímuefna.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
undir áhrifum áfengis og vímuefna. 11,6%
karla og 3,3% kvenna á Íslandi drekka
hættulega mikið og um 1% notar vímuefni í
óhófi. Þetta eru um 8,5% af öllum Íslend-
ingum eldri en 15 ára.
Hvers virði er mannslíf?
„Við útreikningana á kostnaði vegna bana-
slysa og dauðsfalla þarf að reikna út hvers
virði líf er. Ein leiðin er að horfa á
hag þjóðfélagsins og reikna
út framleiðslutapið.
Hvenær er maður að
framleiða? Segjum
til sjötugs. Er hann
þá einskis virði
þegar hann deyr
eftir sjötugt? Er
þjóðfélagið jafnvel
að græða á því? Það
má skipta ævinni í
þrjú skeið, fyrstu 20 til
25 árin er verið að
koma einstaklingnum til
manns, síðan er maður að
framleiða til 65-70 ára
aldurs og eftir það tekur
maður út aftur. Niðurstaðan
verður dálítið hrollvekjandi.
Meðalaldur þeirra, sem deyja úr
krabbameini, er til dæmis um 68
ára, rétt fyrir eftirlaunaaldur. Með-
alaldur þeirra, sem deyja af völdum
áfengis- og vímuefnaneyslu er lágur, 53
ár, þannig að við missum stóran hluta aftan
af framleiðslu ævinnar. Hjá Hagstofunni
fást upplýsingar um það hvað hver ein-
staklingur leggur að meðaltali til þjóð-
arbúsins með framleiðslu sinni að frá-
dregnu meðalatvinnuleysi, meðalörorku og
svo framvegis. Samkvæmt þessu kostar
hvert dauðsfall um 80 milljónir og það er
varfærnislegt mat.
Í öðrum rannsóknum hafa menn komist
að þeirri niðurstöðu að virði lífs liggi á
bilinu tvær til sex milljónir dollara og þá er-
um við farin að tala um mörg hundruð
milljónir króna út af einu dauðsfalli. Ég
miðaði hins vegar við áttatíu milljónir og
gekk úr frá því að einstaklingarnir deyja að
meðaltali 53 ára úr slysum og sjálfsvígum
og síðan má rekja um helming morða til
neyslu.
Svona reiknar maður sig áfram, tekur
andlát, kostnað í umferð-
inni, og allt í einu er maður
kominn í tíu milljarða á ári.
Þá er eftir að taka dómskerfið og lög-
gæsluna. Þá þarf að taka brotaflokka, sem
eru bara út af neyslu vímuefna og áfengis.
Smygl er augljóst, einnig ölvunarakstur,
ofbeldi, kynferðisofbeldi, barnaofbeldi. Það
er sláandi hvað fórnarlömb kynferðisof-
beldis eru oft ofurölvi. Það er hræðilegt.“
Ari kveðst hafa reynt að setja tölu á alla
þá þætti, sem honum hugkvæmdust.
„Ég held að áfengisneysla þjóðarinnar í
gegnum aldirnar hafi dregið úr Íslend-
ingum allt þrek. Bestu strákarnir okkar
fóru í nám til Danmerkur, urðu fyllibyttur
og komu ekkert aftur, eða urðu ónýtir
prestar, sauðdrukknir einhvers staðar.
Svona hefur þetta því miður verið alla tíð.“
Ari kveðst hafa reynt að áætla hversu
margir drykkju í óhófi.
„Í spurningakönnun lýðheilsustöðvar á
líðan og heilsu Íslendinga kom sláandi
staðreynd í ljós. Sjö og hálft prósent ís-
lensku þjóðarinnar fer á fyllirí einu sinni til
tvisvar í viku. Mér finnst það óskaplega
mikið og sömuleiðis hvað stór hluti þjóð-
arinnar drekkur sig í minnisleysi á hverju
Víman kostar
tugi milljarða
Ari Matthías-
son: „Ég held
að áfeng-
isneysla þjóð-
arinnar í gegn-
um aldirnar
hafi dregið úr
Íslendingum
allt þrek.“
M
orgunblaðið/Ernir
’
Bestu strákarnir
okkar fóru í nám
til Danmerkur,
urðu fyllibyttur og komu
ekkert aftur, eða urðu
ónýtir prestar, sauð-
drukknir einhvers stað-
ar. Svona hefur þetta því
miður verið alla tíð.“