SunnudagsMogginn - 23.05.2010, Blaðsíða 52

52 23. maí 2010
L
estur nýrrar útvarpssögu var
auglýstur í skjáauglýsingu í
Ríkissjónvarpinu um daginn:
Mammon í gættinni eftir Jak-
obínu Sigurðardóttur. Þessi litla og
netta auglýsing vakti alls kyns hug-
renningar. Skyndilega fylltist maður
vott af sektarkennd því áratugir eru
síðan maður hefur setið við útvarps-
tækið og fylgst uppljómaður og spennt-
ur með útvarpssögunni. Þegar þessi
staðreynd var ljós fannst manni eins og
heiminum hefði tekist alltof vel upp við
að spilla manni. En svo kviknuðu já-
kvæðari hugleiðingar þess efnis að mik-
ið væri það nú gott að útvarpið héldi
enn í þá venju að hafa útvarpssögu, og
það væri varla gert nema vegna þess að
einhverjir nenna að hlusta.
Þegar ég var krakki var oft talað um
lestur Helga Hjörvars á Bör Börsson.
Annar eins lestur hafði víst ekki heyrst
í útvarpi. Ekkert vissi maður um það og
lét sér því á sama standa. Sjálfur upp-
lifði maður það ævintýri að heyra Gísla
Halldórsson lesa
Góða dátann
Svejk. Það var
stórkostleg
menningarleg
upplifun. Tilþrif
Gísla í lestrinum
voru slík að ára-
tugum seinna
þegar maður les
Góða dátann
Svejk hljómar
lestur Gísla enn í
eyrum manns.
Maður man ná-
kvæmlega
hljómfallið í
rödd Gísla þegar
hann las: „Harðánægður, herra höfuðs-
maður, ansaði góði dátinn Svejk. – Það
verður dásamlegt þegar við föllum báð-
ir fyrir keisarann og fjölskyldu hans.“
Venjulega kýs maður að vera einn
þegar maður er að lesa. Maður kærir sig
ekki um truflun og tilhugsunin um að
einhver annar taki af manni bókina og
lesi upphátt fyrir mann er ekki geð-
felld. Slíkt væri óþægilegt inngrip, nán-
ast árás inn í einkaveröld manns.
Reyndar heyrir maður öðru hverju sög-
ur af fólki sem er svo skotið hvort í
öðru að það segist lesa upphátt fyrir
elskuna sína. Maður veit að ástfangið
fólk er vitlaust og þess vegna hugsar
maður með sér að sá tími renni fyrr en
síðar upp að þetta fólk átti sig og kjósi
að vera í friði með sína bók. Og af því
raunsæið sigrar yfirleitt rómantíkina þá
veit maður að þannig fer oftast að lok-
um.
Samt er það svo að sumar raddir eru
svo seiðandi að eigin lestur verður
hversdagslegur í samanburði við þær.
Þessar raddir vekja skáldverkið til full-
komins lífs. Þess vegna getur upplestur
listamanns á skáldverki verið einstök
upplifun sem aldrei gleymist.
Einstök
upplifun
Orðanna
hljóðan
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
’
Tilþrif
Gísla í
lestr-
inum voru slík
að áratugum
seinna þegar
maður les þá
Góða dátann
Svejk hljómar
lestur Gísla
enn í eyrum
manns
A
lla jafna segja menn sem svo
að ástralskar bókmenntir hafi
þá fyrst komist á kortið er
Patrick White fékk nób-
elsverðlaunin í bókmenntum 1973. Það
felst þó viss ósanngirni í þeirri staðhæf-
ingu, enda eiga Ástralar sér bókmennta-
hefð sem nær allt frá því fyrstu evrópsku
landnemarnir stigu þar á land. Frá þeim
tíma hafa afkomendur innflytjendanna
skrifað grúa bóka og eins hafa frum-
byggjar Ástralíu slegist í þann hóp á síð-
ustu áratugum.
Af áströlskum rithöfundum sem menn
þekkja helst á seinni árum má nefna
Peter Carey, David Malouf og Kate
Grenville. Nýrri höfundar sem vakið
hafa athygli undanfarið eru til að mynda
Steve Toltz, sem bók hans A Fraction of
the Whole hlaut fjölda verðlauna fyrir
tveimur árum. Nú bætist nýr höfundur í
vonarpeningshópinn ástralska, því mik-
ið hefur verið látið með rithöfundinn
Christos Tsiolkas undanfarið og fjórðu
skáldsögu hans, The Slap, eða Löðrung-
urinn.
Tsiolkas er af grísku bergi brotinn,
eins og nafnið ber með sér, en móðir
hans er grísk og fluttist stálpuð til Ástr-
alíu með fjölskyldu sinni. Tsiolkas ólst
aftur á móti upp í Melbourne og hefur
dvalið þar alla ævi þar til nú að hann fer
um heiminn að kynna áðurnefnda
skáldsögu. Fyrsta skáldsaga Tsiolkas,
Loaded, kom út fyrir fimmtán árum og
var kvikmynduð fyrir rúmum áratug.
Næsta bók, Dead Europe, sem kom út
fyrir fjórum árum, vann ein helstu bók-
menntaverðlaun Ástralíu og sú sem hér
er sagt frá, The Slap, fékk samveld-
isverðlaunin 2009 fyrir bestu bók Suð-
austur-Asíu og Kyrrahafssvæðinu.
Kveikjan var rassskellur
Þrátt fyrir velgengni og verðlaun hefur
Tsiolkas stundað skriftir í frístundum,
því ekki er auðveldara að framfleyta sér
á slíku í Ástralíu en öðrum löndum, og
til skamms tíma vann hann sem dýra-
svæfingalæknir Í Melbourne. Þegar The
Slap var gefin út í Bretlandi og Banda-
ríkjunum jókst þó hróður hans svo að
hann er nú hættur að svæfa dýr og hefur
snúið sér alfarið að ritsmíðum.
Kveikja að The Slap var löðrungur,
eða réttara sagt léttur rassskellur, sem
móðir Tsiolkas veitti óþægu barni í grill-
veislu í Melbourne eins og Tsiolkas rekur
söguna í viðtali við The Times. Honum
fannst rassskellurinn ekki merkilegur,
því móðir hans var vön slíku uppeldi í
æsku, en honum þótti viðbragð drengs-
ins forvitnilegt, sá stutti móðgaðist og
tók rassskellinum alls ekki sem refsingu
– hér rákust á tveir ólíkir menningar-
heimar í sama landinu.
Viðfangsefni Tsiolkas í The Slap er
einmitt þessi árekstur menningarheima í
landi sem varð til úr fjölda þjóðarbrota.
Bókin hefst með rassskelli þar sem Ástr-
ali af engilsaxneskum uppruna flengir
pilt sem á grískan föður og indverska
móður. Inn í þetta blandast franskur
Ástrali og ástralskur gyðingur og endar
með því að sá sem flengdi drenginn er
handtekinn og leiddur fyrir dómara fyrir
ofbeldi gegn barni. Sagan er sögð frá
sjónarhorni fjölmargra sem tengjast
málinu eða fjölskyldunni eða vinum fjöl-
skyldunnar á ýmsan hátt og svo má
telja. Í frásögninni koma ekki bara í ljós
árekstrar milli menningarheima byggðir
á þjóðerni, heldur líka menningar-
árekstrar fólks sem á sama uppruna.
Í áðurnefndi viðtali í The Times segir
Tsiolkas að sér sýnist sem svo að ástr-
alskir rithöfundar hafi hingað til sífellt
verið rembast við að skrifa fullkomna
enska skáldsögu í stað þess að spreyta
sig á fullkominn ástralskri skáldsögu; að
rithöfundar þar í landi hafi setið fastir í
skugga írsk-enskrar bókmenntahefðar.
Hann reynir sitt til að breyta því.
Örlagaríkur rassskellur
Ástralski rithöfund-
urinn Christos Tsiolkas
hefur vakið mikla at-
hygli fyrir skáldsögu
þar sem hann gægist í
brestina í áströlsku
fjölmenningarsam-
félagi.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Christos Tsiolkas á sér þann draum að skrifa full-
komna ástralska skáldsögu, en ekki endilega
fullkomna enska skáldsögu.
Lesbók