SunnudagsMogginn - 23.05.2010, Blaðsíða 25

ári. Þegar þú
ert kominn í
óminnisástand
eru kominn í
hættulegt ástand,
þér er ekki sjálfrátt, þú
hefur ekki aðgang að heil-
anum í þér – það er enginn
heima – og þú ert samt á ferli með
opin augun og labbandi. Fólk lendir í slys-
um og alls kyns vitleysu. Það vita allir hvað
gerist þegar menn verða fullir. Dags-
farsprútt fólk, sem má ekki vamm sitt vita,
sturlast.“
Ekki raunverulegar tekjur
„Ríkið hafði tæplega 12 milljarða í tekjur á
árinu 2008,“ segir hann. „En það væri
rangt að álykta að þetta væru tekjur upp í
kostnað. Það er bara verið að taka peninga
úr einum vasa og færa í annan frá sjónarhóli
þjóðfélagsins. Þetta eru ekki raunverulegar
tekjur. Kostnaðurinn, sem fæst, er að fólk
verður óvinnufært af drykkjuskap. Það fer í
örorku. Kostnaðurinn felst í því að fólk
deyr um aldur fram. Hann felst í því að við
þurfum að nota fullt af auðlindum þjóð-
félagsins í að sinna þessu. Við þurfum að
vera með fleiri lögreglumenn í vinnu, við
þurfum að vera með stærri fangelsi, stærra
réttarkerfi, áfengis- og vímuefnameðferð.
Ef við lítum til þeirra, sem koma í meðferð
á Vogi, þá nota þeir heilbrigðiskerfið tvisv-
ar sinnum meira en venjulegir borgarar.
Þeir þurfa tvisvar sinnum meiri lyf. Kostn-
aðurinn er gríðarlegur fyrir samfélagið
vegna þess að hann kemur úr sameig-
inlegum sjóðum.“
Samanburðurinn við útlönd
Í ritgerð Ara kemur fram að kostnaðurinn
af völdum neyslu áfengis og vímuefna er á
milli 2% og 8% af
þjóðarframleiðslu eftir
löndum.
„Íslendingar og Norðmenn voru
með mjög stífa áfengisstefnu og við
drukkum minna en aðrar þjóðir,“ segir Ari.
„Íslendingar hafa hins vegar alltaf stundað
fyllirísdrykkju, sem er mjög slæm.
Bretar slökuðu á áfengisstefnu sinni.
Áfengi fór inn í matvöruverslanir og verðið
snarlækkaði. Nú eru þeir allt í einu komnir
með stórkostleg vandamál og vilja snúa til
baka aftur og draga úr þessu. Við vitum al-
veg hvað breytingar á áfengisstefnu þýða
og sjáum það í verki hér. Með því að hækka
áfengisverð hefur okkur tekist að draga úr
áfengisneyslu. En svo komum við aftur að
kúltúr í drykkju. Þegar við vorum ungir
menn drakk enginn á virkum degi. Ef mað-
ur sást með bjór á þriðjudegi var hann bara
alkóhólisti. Nú drekka menn á öllum dög-
um vín og bjór og í sjálfu sér er það kannski
allt í lagi ef það er gert í hófi. En við erum
aðeins farin að reyna það núna að í öllum
hópum, hvort sem það er fólk á fimmtugs-,
sextugs- eða sjötugsaldri, fjölgar þeim, sem
koma inn á Vog. Hér er um að ræða venju-
legt fólk, sem hefur getað umgengist áfengi
með eðlilegum hætti, en missir fótanna,
ýmist vegna þess að það hefur misst vinn-
una eða skilið, og dettur inn í dagdrykkju
og mikla drykkju. Kúltúrinn er að breytast
hjá okkur. Hann er líka að breytast í Suður-
Evrópu, þar sem menn hafa getað umgeng-
ist áfengi með öðrum hætti. Þar voru menn
ekki á fylliríum úti á götu öskrandi og æp-
andi. Núna eru Suður-Evrópumenn farnir
að drekka bjór og fara miklu meira á fyllirí
eins og Norður-Evrópumenn hafa gert. Og
Norður-Evrópumenn eru farnir að drekka
meira á virkum dögum eins og Suður-
Evrópumenn. Almennt eru að mást út skil-
in og menningarmunur. Þá fá Suður-
Evrópumenn vandamál, sem tengjast fyll-
irísdrykkju, sem þeir hafa ekki fundið mik-
ið fyrir nema með heimsóknum frá
drykkfelldum Norður-Evrópumönnum.“
Ari telur að þetta sé vegna þess að menn-
ingin í álfunni sé að verða einsleitari en
bætir við: „Samt er það þó þannig að
við í Norður-Evrópu – Skandínavar,
Þjóðverjar og Bretar – eigum mjög
erfitt með áfengi og förum á öskrandi
fyllirí. Þetta er tengt mennta-
skólaárunum, flippi og rugli, og yf-
irleitt sleppur það og fólk tjónast ekki
mikið. Flestir láta af þessu, settla sig niður,
læra eitthvað, gifta sig og eru venjulegir –
en svo eru einhverjir, sem halda áfram, og
þeir fara í meðferð.“
Áfengisauglýsingar eru alls staðar og
birtast bæði í innlendum og erlendum fjöl-
miðlum.
„Lítum bara á Liverpool með Carlsberg –
maður kaupir Carlsberg-búning á strákinn
sinn,“ segir Ari og spyr: „Til hvers eru aug-
lýsingar? Byrjum á því. Auglýsingar eru til
þess að auka löngun í tiltekna vöru. Til
hvers eru áfengisauglýsingar? Til þess að
auka löngun í áfengi. Menn geta velt fyrir
sér hvort það sé ósanngjarnt gagnvart ís-
lenskum bjórframleiðendum að þeir megi
ekki auglýsa á KR-búningnum. Auðvitað er
þetta erfitt og snýst um hömlur á ákveðið
viðskipta- og athafnafrelsi, en lýðheilsu-
sjónarmiðin vega talsvert þungt í þessu.“
Hann heldur áfram: „Samtök verslunar-
innar sóttu talsvert fast að fá áfengi inn í
matvöruverslanir, sögðu að það væri rétt-
lætismál og þetta væri eðlileg vara. Og til
hvers? Til að leiðrétta lítilsháttar óhagræði
fyrir þá, sem vilja nálgast áfengi. Það er
engin skerðing á frelsi fólks að þurfa að fara
í ÁTVR. Þú þarft bara að fara í aðra búð.
Hverjir mundu líða mest fyrir það að áfengi
færi inn í matvöruverslanir? Það eru alkó-
hólistar og ungt fólk, sem ætti síst að
drekka. Bretar eru búnir að reyna þetta og
þeir lentu í stórkostlegum vandræðum. Ef
okkur er alveg sama og okkur finnst allt í
lagi að auka drykkju á Íslandi er alveg sjálf-
sagt að leyfa áfengisauglýsingar. Ég veit að
það er farið í kringum þetta og það er vont
að vera með lög, sem ekki er farið eftir. Það
grefur undan lagasamfélaginu, en mér
finnst það þó betra en að gefa þetta alveg
frjálst.“
Það er hægt að hreinsa
naglalakk með áfengi
Ari bendir á að áfengi sé einfaldlega ekki
venjuleg neysluvara: „Það er hægt að
hreinsa naglalakk með áfengi og þú hellir
þessu í þig, lífrænu leysiefni. Það er ástæða
fyrir því að þú verður timbraður daginn
eftir, þú varst að drekka eitur, en þú fékkst
mikla sælu út úr því.“
Hann segir að í starfi sínu hjá SÁÁ hafi
hann hitt marga af fremstu vísindamönn-
um í heimi á sviði fíknisjúkdóma. „Einn
þeirra var Nora Volkow, barnabarn Trotsk-
ís, sem fjallaði um lífeðlisfræði heilans.
Menn eru farnir að taka myndir og skoða
hvað gerist þegar fíkn kviknar. Heilinn er
með umbunarkerfi, sem til dæmis fyllir
okkur vellíðan þegar við borðum. Vímuefni
fara inn í þetta kerfi og hamast á því. Þegar
fíknin vaknar riðlast kerfið. Hún kviknar í
frumstæðustu hlutum heilans og á sama
tíma dregur úr starfseminni í framheil-
anum, sem sér um hömlur og reynir að
segja við þig: Ari, það er tóm vitleysa að
drekka, þú verður bara timbraður, þú
verður að harka af þér. Það slokknar á hon-
um og þá finnst mér bara mjög góð hug-
mynd að kaupa kippu og hella aðeins í mig.
Þetta er auðvitað óskynsamlegt. Af hverju
hefur maður, sem er prófessor í stærðfræði,
viljastyrk til að liggja yfir flóknum þrautum
alla daga en ræður ekki við áfengi? Það er út
af þessu, hann hefur ekki aðgang að vilj-
anum, kerfið fer úr sambandi.“
Ari segir ljóst að áfengi sé hluti af okkar
samfélagi og það sé ekkert að fara. „En vilj-
um við kannski reyna að draga úr skaðsemi
þess? Til að við getum fundið hjá okkur vilja
til að draga úr skaðsemi þess þurfum við að
skilja hvernig það leggst á okkur og hvar og
oft er það nú þar sem síst skyldi. Ég held að
í svona góðu samfélagi eins og okkar þar
sem allir hafa alla möguleika í lífinu sé
áfengis- og vímuefnaneysla líklegast helsta
ástæðan fyrir því að fólk nær ekki þeim ár-
angri í lífinu, sem það hefur alla burði til að
ná. Ungt fólk menntast ekki, fólk nær ekki
starfsframa, fjölskyldur flosna upp. Ég er
sannfærður um að svona er þetta og ef
maður horfir á persónuleg vandamál fólks á
mínum aldri er áfengi alveg ótrúlega oft
hluti af því dæmi.“
Ari er kominn á skrið: „Ég var ekki
íhaldssamur þegar ég drakk áfengi og fagn-
aði því þegar bjórinn kom, en eftir því sem
ég hef séð meira hef ég orðið afturhalds-
samari í áfengismálum,“ segir hann. „Þegar
ég var hjá SÁÁ var alltaf verið að spyrja
hvað ætti að gera til að draga úr unglinga-
drykkju. Mitt svar er að við verðum að
drekka minna sjálf. Alltaf þegar við ætlum
að gera okkur glaðan dag, það er verið að
grilla eða mannfagnaður, erum við alltaf að
drekka. Hvað hugsa börnin okkar þá? Þeg-
ar það er gaman þá er áfengi. En það er erf-
itt að breyta þessu.“
Glötuð lífár vegna áfengis- og vímuefnaneyslu
Töpuð lífár Töpuð lífár
Dánarorsök Fjöldi Meðalald. Ólifað* m.v. ólifað m.v. 70 ára
Umferðarslys 9 36 46,1 414,9 306
Krabbamein 5 68 17 85 10
Hjarta, heili, melting 8 67 17,75 142 24
Manndráp 1 37 45,1 45,1 33
Eitranir og slys 14 48 34,6 484,4 308
Sjálfskaðar 17 38 44,15 750,55 544
Annað (skv. ICD-10) 29 64 20,15 584,35 174
83 51 32,12 2.506,3 1.399
*Ólifuð meðalævi skv. Hagstofu Íslands
m.v. starfsævi
Ari vitnar í ritgerðinni í Jón Sigtryggsson, yfirfangavörð í Reykjavík, sem skrifaði ritgerð árið
1941, nefnd Ölvun og glæpir. Þar segir um bannárin: „Árin 1916 og 1917 var því enginn ís-
lenskur maður settur í fangelsi fyrir glæp eða gróft afbrot. Fólk er beðið að festa þetta í huga.
Þessi umræddu ár eru líklega einstök í sögu íslenskra fangelsismála. Og hver er orsökin?
Hún er tvímælalaust sú ein að þessi ár er landið „þurrt“. Það er algert bindindi um áfengi í
landinu og aðeins þau tvö ár í sögu landsins.“
Ari rifjar þetta upp og bætir við að á þessum tíma hafi fjölskyldur, sem áttu ekki í annað
hús að venda, fengið inni í Hegningarhúsinu. „Við erum ekki að fara inn í bannár,“ segir
hann, „en niðurstaðan er einfaldlega sú að þetta kostar svakalega mikið og er hrikaleg
áþján. Ég held að mannlífið væri betra ef við myndum drekka minna og skár og það sé mikið
til vinnandi. Við eigum að vera óhrædd við að beita þeim úrræðum sem við höfum til að
draga úr drykkjuskap.“
„Við höfum þau úrræði að halda áfengiskaupaaldri háum, við höfum þau úrræði að hafa
aðgengið ekki of mikið í þeim skilningi að hafa fáar sérverslanir með áfengi, við höfum þau
úrræði að hafa verðið hátt. Verðið dregur úr neyslu. Við sjáum það bara núna í tölum frá
ÁTVR. Mig minnir að dregið hafi úr kaupum á áfengi um sjö prósent með hækkuðu verði og
minni kaupmætti.“
Í tvö ár var enginn íslenskur maður settur
í fangelsi fyrir glæp eða gróft afbrot