SunnudagsMogginn - 23.05.2010, Blaðsíða 48

48 23. maí 2010
E
itt af því mikilvægasta sem
fólk ætti að læra í skóla er að
tala og skrifa. Sá sem hefur
verið lengi í skóla og lært
mikið af bókum á að geta talað og skrif-
að eins og lærður maður, af miklu viti
og á góðu máli. Það er að minnsta kosti
einn sá mannkostur sem háskólarnir
vilja gjarnan að prýði nemendur þeirra
og útskrifaða fræðinga.
En það er alls ekki svo. Langt bók-
nám er engin trygging fyrir því að fólk
sé vel máli farið í ræðu eða riti. Lengi
vel var sú skoðun útbreidd að íslensku-
kennsla í framhaldsskólum væri svo góð
að stúdentspróf væri trygging fyrir því
að fólk væri sæmilega talandi og skrif-
andi. Háskólinn taldi sig ekki þurfa að
mennta stúdenta í íslensku.
Svo langt aftur sem skrifari þessa
pistils man, hefur ritfærni stúdenta ár-
lega borið á góma meðal háskólakenn-
ara – eða öllu heldur skort á ritfærni.
Sum fræðasvið og deildir hafa brugðist
við þessu með inngangsnámskeiðum um
fræðileg skrif. Á slíkum námskeiðum er
lögð áhersla á meðferð heimilda, í
tengslum við aðferðafræði rannsókna og
tungutak, mál og stíl.
Skrifari hefur um árabil kennt á nám-
skeiðum af þessu tagi og getur alveg
tekið undir þær raddir sem fullyrða að
ritfærni margra stúdenta í íslensku sé
fremur bágborin. En meginvandinn er
ekki stakar málvillur af því tagi sem
Eiður Guðnason eltist við í ágætum
bloggpistlum sínum á Eyjunni, heldur
sá að hugsuninni er ábótavant. Þetta
unga fólk á erfitt með að gera skipulega
grein fyrir þekkingu sinni og skoðunum
í rituðu máli þannig að lesandi skilji.
Samhengi og skipulag er út og suður,
aðalatriðum og aukatriðum er ruglað
saman, og þessháttar framsetningu
fylgja alls kyns rökleysur í orðalagi sem
eru ekkert endilega málvillur í hefð-
bundnum skilningi, heldur hugsana-
villur. Þessir gallar í skrifum stúdenta
væru jafn slæmir á hvaða tungumáli
sem er.
Ég hef enn ekki hitt þann ungling
sem ekki hefur metnað til að gera vel –
ef hann fengi tækifæri til þess og þá að-
stoð sem þarf til að gera enn betur.
Sannleikurinn er nefnilega sá að unga
fólkið okkar hefur ekki fengið nægilega
þjálfun og leiðsögn í að skrifa agaðan
texta þar sem gerðar eru kröfur um
framsetningu, en um leið veitt sú að-
stoð sem þetta unga fólk kallar svo sár-
lega eftir.
Á menntavísindasviði Háskólans var í
vetur ákveðið að taka enn betur utan
um þennan þátt í námi stúdenta með
því að setja á laggirnar ritver, miðstöð
fróðleiks og leiðsagnar um fræðileg skrif
í háskólanámi. Ritverið hefur nú starfað
í eitt misseri. Stúdentar hafa getað sótt
sér fræðslu af ýmsu tagi og þeir sem
glíma við lokaverkefni hafa getað pant-
að viðtöl um margskonar vanda við
skriftir.
Starfið í vetur var tilraun. Óhætt er
að segja að reynslan lofar góðu og hefur
fyllt okkur bjartsýni um að við getum
haldið tilrauninni áfram. Með haustinu
verða kvíarnar færðar svolítið út og fitj-
að upp á nýmælum.
Eitt er víst: Íslenskt tungutak verður í
hávegum haft í ritveri menntavísinda-
sviðs. Eitt fyrsta verkefni okkar var að
búa til vefnámskeið um notkun rit-
vinnsluforritsins Orðs (sem margir
þekkja sem Word) – á íslensku. Það er
jafn sjálfsagt að vera í íslensku umhverfi
í tölvunni og á kaffistofunni – ekki síst
þar sem íslenskt umhverfi er auðfáan-
legt á vef Microsoft á Íslandi – og hefur
lengi verið – ef fólk nennir að bera sig
eftir því.
En til þess að fá ritvinnsluna á ís-
lensku má byrja á að smella á vef rit-
versins, http://vefsetur.hi.is/ritver/ –
og prófa sig svo áfram. Góðar stundir.
Langskólagengið
’
Langt bóknám er
engin trygging fyrir
því að fólk sé vel máli
farið í ræðu eða riti.
Nemendur að snæðingi fyrir utan Háskólatorgið.
Morgunblaðið/Ernir
Tungutak
Baldur Sigurðsson
R
itun Min kamp lýkur í sumar
og þá spannar það sex bækur
(ca. 2.700 blaðsíður). Verkið er
þó ekki bara stórt heldur kem-
ur það inn á fjölmörg efni og hefur vakið
mikla athygli í Noregi, Svíþjóð og Dan-
mörku. Fyrir fyrstu bókina fékk Knaus-
gård hin virtu norsku Brage-bók-
menntaverðlaun og var tilnefndur til
Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs.
Skáldsagan fjallar um margvísleg
efni og er allt í senn uppvaxtarsaga, end-
urminningar, ástarsaga og skáldævisaga.
Um leið er hún eins konar þroskasaga því
að hún hverfur aftur og aftur að föðurn-
um, fyrst í sambandi sögumanns við föð-
ur sinn, síðar í sambandi hans við börn
sín. Verkið fjallar líka um hlutverk karl-
mannsins í nútímasamfélagi og minnir að
því leyti á hinar svokölluðu „kvennabók-
menntir“ frá áttunda áratugnum þar sem
lýst var átökunum milli skyldunnar og
sköpunarþrárinnar. Síðast en ekki síst
fjallar verkið um að sjá heiminn í merk-
ingunni að vera í núinu, sjá fegurðina í
því einfalda og hversdagslega og skilja
heiminn í merkingu þess að skilja tilfinn-
ingar sjálfs sín og annarra, sinn eigin
bakgrunn og sínar eigin forsendur.
Fyrsta verk Knausgårds var skáld-
sagan Út úr heiminum (Ut av verden)
sem kom út 1998. Bæði hún og næsta bók
Allt hefur sinn tíma (Alt til sin tid, 2004)
vöktu mikla athygli og fengu mörg bók-
menntaverðlaun, síðastnefnda bókin var
líka tilnefnd til Bókmenntaverðlauna
Norðurlandsráðs. Samt er Knausgård til-
tölulega lítt þekktur höfundur á Íslandi.
Barátta mín er skrifuð í bókmennta-
hefð „skáldævisögunnar“sem er vel
þekkt hérlendis til dæmis af verkum höf-
unda eins og Þórbergs Þórðarsonar og
Guðbergs Bergssonar. Erindi Knausgård í
Norræna húsinu í vikunni er því ekki að-
eins að kynna sitt eigið verk heldur líka
að ræða skáldævisöguna sem bók-
menntagrein og spjalla um hana við bók-
menntafræðinginn Soffíu Auði Birg-
isdóttur og íslenska rithöfundinn Bjarna
Bjarnason. Sá síðastnefndi hefur skrifað
tvær skáldsögur sem falla undir þessa
bókmenntahefð (Andlit og Leitin að
Audrey Hepburn).
Ævisaga í beinni útsendingu
Barátta mín er bæði skáldsaga og ævisaga
og varpar gagnrýnu ljósi á báðar bók-
menntagreinarnar, ekki minnst af því að
sumir atburðirnir sem lýst er koma úr
fyrri skáldsögum Knausgård og skjóta
aftur upp kollinum í Baráttu minni,
stundum sem meint reynsla en stundum
er óljósara hvaðan atburðirnir koma.
Þetta magnar textann og eykur spennuna
í honum. Barátta mín er ekki hefðbundin
sjálfsævisaga þar sem gjörðir höfundarins
eru sýndar í ljósi síðari þekkingar eða
jafnvel fegraðar eftir á. Knausgård virðist
vera svo heiðarlegur að hann gefi ekkert
eftir í sjálfsskoðun sinni.
Barátta mín er ekki skáldsaga sem
státar af greinilegum söguþræði, sögu-
manni og sjónarhorni í hefðbundinni
merkingu orðsins. Sögumanns-
hlutverkið, sjónarhornið og söguþráð-
urinn koma saman í einum og sama
punkti sem er Karl Ove sjálfur, eða höf-
undurinn. Karl Ove segir söguna, sjón-
arhornið er hjá honum hvort sem hann er
lítill strákur, unglingur, ungur og reiður
karlmaður, ástfanginn maður á þrítugs-
aldri eða fullorðinn fjölskyldufaðir.
Söguþráðurinn er svo samofinn lífi og
frásögn Knausgård að það er erfitt að
skilja þetta sundur þó fullyrða megi að
ótti Karl Ove við föðurinn knýi söguna
áfram, að minnsta kosti fyrstu, aðra og
fjórðu bókina.
Einlæg en ekki persónuleg
Knausgård segir sjálfur að markmið hans
hafi verið að vera einlægur en ekki per-
sónulegur, aðeins þannig komi það sem
hann skrifar öllum við. Í þessu felst óskin
um innileika sem menn tengja venjulega
ljóðlistinni og lönguninni til að segja það
sem ekki er hægt að segja. Knausgård vill
ekki bara lýsa veruleikanum heldur sýna
Karl Ove
Knausgård og
stórvirki hans
Á miðvikudaginn heimsækir norski rithöfund-
urinn Karl Ove Knausgård Ísland og Norræna
húsið til að segja frá síðustu bók sinni, Barátta
mín (Min kamp).
Tiril Theresa Myklebost ttm@hi.is
Lesbók