Fréttablaðið - 17.12.2011, Síða 50

17. desember 2011 LAUGARDAGUR50
sýndir nema tveir þættir af Limbó.
Þriðji þátturinn, sem ráð hafði
verið fyrir gert, fór aldrei í loftið.
Líkamleg gróteska
Grín Radíusbræðra er skilget-
ið afkvæmi hinna bresku Monty
Python sem um það bil tveimur ára-
tugum fyrr höfðu komið með fersk-
an tón í grínsinfóníuna. Þeir gerðu
grín að Biblíunni, léku sér með kyn-
hlutverk, ælandi spikfeitir aðals-
menn áttu sinn sess, svo eitthvað
sé tínt til.
Gróteskan var komin inn í hið
sjáanlega grín, en að
sjálfsögðu hefur hún
ætíð legið undir niðri
í bröndurum fólks.
Gróteskan er kennd
við franska rithöfund-
inn Rabelais sem uppi
var á 16. öld. Í henni
er hið háa og helga
dregið niður á plan
almennings ásamt
því sem mikið er gert
grín að líkamanum;
því sem í hann fer
og því sem úr honum
kemur.
Þrátt fyrir að þjóð-
in hafi ekki verið til-
búin fyrir Limbó opn-
aði þátturinn dyrnar
fyrir því sem á eftir
kom. Tvíhöfði, Fóst-
bræður, Svínasúpan
og fleiri grínþættir,
nutu þess að ísinn
hafði verið brotinn. Að ekki sé
talað um Hugleik sem líklega
gengur lengst allra.
Ekki hefur þó ætíð öllum verið
skemmt og Fóstbræður vöktu þessi
viðbrögð eins lesanda Morgun-
blaðsins rétt undir síðustu aldamót:
Að mínu viti eiga svona grófir
þættir ekkert erindi við almenn-
ing. Almenningur vill ekki hafa sitt
grín á svona lágu plani [...] venju-
legt fólk vill almennt ekki sjá þætti
um sk. „öfuguggahátt“, sóðaskap,
fantaskap og nauðgun, illmennsku,
ljótt orðbragð, „dóp“, morð, geðveiki
eða andlega vanheilsu í íslenskum
grínþáttum.
Ekkert nýtt undir sólinni
Skoðanir hins reiða Moggalesanda
eru um margt dæmigerðar fyrir
skoðanir hluta samfélagsins. Í þeim
er að finna þá kórvillu að einhver
geti sagt til um hvað almenningur
vill og hvað við hann eigi erindi. Þá
gerir bréfritari – og skoðanasystk-
in hans – sér ekki grein fyrir því
að líkamlega, gróteska, kaldhæðna
grínið er alls ekkert nýtt. Það hefur
fylgt Íslendingum frá fornbókum
þeirra.
Eða hver er eðlismunurinn á
ælusketsum nýju þáttanna eða
eftirfarandi lýsingu úr Egils sögu?
Síðan var þeim borit öl at drekka.
Fóru minni mörg, ok skyldi horn
drekka í minni hvert. En er á leið
um kveldit, þá kom svá, at föru-
nautar Ölvis gerðust margir ófær-
ir, sumir spjó þar inni í stofunni, en
sumir kómust út fyrir dyrr. Bárðr
gekk þá at fast at bera þeim drykk.
Fornsögurnar voru sjónvörp
síns tíma og nákvæmar lýsingar á
ælandi fornköppum hafa þótt jafn
fyndnar fyrr á tíð og ælandi aðals-
menn Monty Python manna, eða
mjólkurhristingur úr brjóstamjólk
þeirra Fóstbræðra.
Grafískar lýsingar af blóðug-
um sárum hafa einnig haft sitt
hlutverk, ekki síst þegar hnyttn-
um setningum er bætt við. Í Jóm-
víkinga sögu verður
einn kappinn fyrir
slíku sverðslagi að
neðri kjálkinn geng-
ur af. Þykir honum
lítið til koma, en hans
helstu áhyggjur eru
að danskri kærustu
hans muni lítið til
kossa hans koma eftir
höggið.
Goðin sjálf sluppu
heldur ekki við skens.
Þegar æsir reyndu að
koma böndum á Fenr-
isúlf dugði ekkert fyrr
en hergoðið sjálft,
Týr, lagði hönd sinn í
kjaft hans og strauk
um gómana. Þegar
fjöturinn Gleipnir
hertist að, brá úlfinum
hins vegar og skellti
saman skoltunum. „Þá
hlógu allir nema Týr,
hann lét hönd sína.“ Kaldhæðnin
drýpur af hverju strái.
Grínið finnur sína leið
Gagnrýnendur grínsins mættu
muna að það finnur sér ætíð leiðir
til að brjótast fram. Hvort sem er
í vísum muldruðum undir kirkju-
vegg, ungum gröðum grínurum á
sviði eða í sjónvarpi eða Facebook-
sendingum.
Því má heldur ekki gleyma að
grín getur veitt útrás. Það að taka
erfiða atburði og gera grín að þeim
getur veitt hugarfró og gert skelfi-
legar aðstæður þolanlegri. Trauðla
finnast skelfilegri staðir en útrým-
ingarbúðir nasista. Engu að síður er
varðveittur mýgrútur af bröndur-
um sem gyðingar sögðu hver öðrum
til að gera vistina í þessu helvíti
þolanlegri. Í skugga gasofnanna
og við líkbrennslufnykinn muldr-
uðu þeir brandara eins og þennan:
„Af hverju sitja Hans og Gréta
uppi á þaki? Þau eru að bíða þess
að mamma og pabbi komi upp um
skorsteininn.“
Grín veitir lausn og hennar er
þörf í flóknum heimi. Þetta mættu
þeir sem vilja banna ákveðnar teg-
undir brandara, þó þeir snúist um
skelfilega atburði eins og nauðg-
un, hafa í huga. Því Flosi Ólafsson
hafði rétt fyrir sér þegar hann
sagði „Það er eins með húmör-
inn og blóðmörinn, hann er best-
ur súr.“
síðarnefndi teiknaði skopmyndir.
Síðar bættist Halldór Pétursson
teiknari í hópinn.
Einkenni Spegilsins voru listi-
lega gerðar myndir og haganlega
ortar vísur. Spegilsmenn skirrtust
ekki við að gera grín að háheilög-
um viðburðum. Lýðveldishátíðin
1944 er gott dæmi um það, en
orðræða samtímans útmálaði
hana sem helgustu stundu hinnar
íslensku þjóðar. Hún sameinaðist á
fæðingarstað sínum, Þingvöllum,
og endurreisti lýðveldið. Í meðför-
um Spegilsins varð hátíðin svona:
Sól skín í heiði
þann sautjánda júní
(ef ekki er úrhellis regn).
Syngja herskarar
hundrað og fjögur
aðkeypt ættjarðarljóð.
Enda skal lýðveldið
endurreisa,
þurfa mun þó nokkuð til.
Hanga gunnfánar
á hrífusköftum,
þeim er með tútommu tyllt.
Merkinu haldið á lofti
Segja má að Spaugstofan sé Speg-
ill síns tíma og í raun og veru gild-
ir hið sama um áramótaskaupin.
Bæði byggja á revíuhefð, atburðir
líðandi stundar eru settir fram á
fyndinn hátt, kveðskap og tónlist
blandað við og nafnkunnt fólk fær
yfirhalningu.
Fyrsta áramótaskaup Sjónvarps-
ins var sýnt árið 1967. Raunar var
ekki um eiginlegt áramótaskaup
að ræða, eins og við þekkjum það
nú, heldur óperettu eftir Flosa
Ólafsson. Hún sló í gegn og Flosa
var falið að gera áramótaskaup
árið eftir.
Örlagahárið er hefðbundin
revía, þó ekki hafi þar verið gert
grín að samtímanum. Efnið var
sótt í Íslandssöguna.
Spaugstofan heggur í sama
knérunn. Þar er að finna hið góða
skáld Karl Ágúst Úlfsson sem
yrkir gamankvæði og þjóðmál-
in eru dregin sundur og saman í
háði, málefni líðandi stundar höfð
að háði og spotti.
Þó Spaugstofan verði seint sökuð
um að brjóta blað í nálgun sinni á
húmörinn, má þó ekki gleyma því
að í tvígang hefur hún verið til
rannsóknar vegna brandara sinna.
Það fór fyrir brjóstið á mörgum
þegar Sigurður Sigurjónsson, í líki
Kristjáns Ólafssonar, skreið inn í
risastóra píku í einum sketsinum
og rannsakað var hvort um brot
á almennu velsæmi væri að ræða.
Það var þó páskaþáttur Spaug-
stofunnar sem mestu fjaðrafoki
olli. Sanntrúuðum fannst Spaug-
stofumenn ganga of langt í gríni
sínu á guðspjöllunum og sáu ekki
húmörinn í því að gera grín að
Jesú og postulunum. Ekkert varð
þó úr ákæru. Það leiðir hins vegar
hugann að því að Úlfar Þormóðs-
son, sem endurreisti Spegilinn
á níunda áratugnum, var dæmd-
ur fyrir klám og guðlast vegna
gamanorða sinna. Það er ekki
lengra síðan en 1983 að fólk gat
átt von á ákæru fyrir guðlast hér
á landi ísa.
Nýr tónn sleginn
Þó varhugavert sé að negla niður
ákveðinn upphafspunkt nýrra
hreyfinga má með nokkrum sanni
segja að ný bylgja gríns hafi haf-
ist hér á landi þegar sjón-
varpsþátturinn Limbó
hóf göngu sína í sjónvarpi
árið 1993. Þar véluðu um
þeir Radíusbræður, Davíð
Þór Jónsson og Steinn
Ármann Magnússon,
og þátturinn fór mis-
vel ofan í landann,
svo ekki sé meira
sagt.
D a v í ð o g
Steinn gerðu grín
að því gríni sem
helst átti upp á pall-
borðið þá um stundir
og settu upp skemmtiþátt þar
sem allt gekk á afturfótunum.
Þeir voru líkamlegri í
gríni sínu en almennt var
venjan. Dæmi um slíkt var
Hörður bakari, sem bakaði
Harðar kleinur, sem sagði nem-
anum til um hvernig hræra ætti
í kleinum og kleinuhringjum og
hnoða bollur. Á yfirborðinu var
um eðlilegasta morgunspjall í
bakaríi að ræða, en látæði bak-
arans var slíkt að áhorfendur,
og neminn, fengu á tilfinninguna
að þarna væri verið að ræða um
píkur, rassa og brjóst.
Í Limbó stigu líka fram á sjónar-
sviðið þeir Jón Gnarr og Sigur-
jón Kjartansson. Landanum var
misvel skemmt þegar rannsókn á
pennahvarfi endaði í ljúfri unaðs-
stund þeirra félaga sem síðast
sáust flatmaga í rúminu reykjandi
sígarettur að verki loknu. Þá var
gert út á ýmsan misskilning, eins
og þegar klámmyndin Good Times
Charlie villtist inn í útsendinguna.
Viðbrögðin við Limbó urðu gríð-
arleg. Lesendabréfum rigndi yfir
blöðin og þjóðarsálin og fleiri slík-
ir útvarpsþættir voru undirlagðir
af hneyksluðum sjónvarpsáhorf-
endum. Enda fór svo
að aldrei voru
Gróteskan gerir hina háu lága, gerir grín að líkamanum og starfsemi hans.
Rómantíkerar 19. aldar þekktu stílbragðið og það má finna í ýmsum gaman-
sögum þess tíma. Benedikt Gröndal bætti síðan um betur í Heljarslóðaorr-
ustu sinni. Lýsing hans á Napóleon Bónaparte á frekar við um íslenskan
afdalabónda en keisara hins frakkneska ríkis.
Nú fór Napóleon fyrst í nærbuxurnar og sokkana, það voru náttúrlega
silkisokkar, en þar fyrir utan fór hann í þykka duggarabandssokka, svo að
honum skyldi ekki verða kalt á fótunum á leiðinni. Þá fór Napóelon
í silkibuxur, og þar utan yfir í þykkar vaðmálsbuxur norðan úr
Skagafirði.
FRAMHALD AF SÍÐU 48
HIÐ HÁA SETT Á LÆGRA PLAN
HUGLEIKUR Fáir hafa leyft sér að fara jafn mikið út á – og yfir –
brúnina og Hugleikur Dagsson í teikningum sínum.
Ekkert er nýtt
undir sólinni
þegar kemur
að gríninu. Áar
okkar hlógu að
sömu hlutunum
og við gerum og
allar hneykslun-
aröldur lægir að
lokum.