Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 37

„EN ÞEGAR DAUIÐINN KEMUR SVO SEM EIN VOLDUG HETJA
heimtuðu að kirkjugarðar
yrðu fluttir útfyrir borgar-
mörkin; þeir sættu sig ekki
lengur við hálfopnar fjölda-
grafir og nályktina sem lagði
frá vanhirtum kirkjugörðum
og uppum kirkjugólf en slíkt
höfðu menn liðið átölulaust
um aldaraðir.
Hið nána sambýli lifenda
og látinna sem birtist í ýmsu
því sem nú hefur verið rakið
er að mati Phillipe Ariés eitt
megineinkenni hefðbundins
samfélags. Á íslandi kemur
þetta hvergi betur fram en í
þjóðsögunum. Hvað ætli þar
sé að finna margar sagnir þar
sem dauður maður er í einu af
aðalhlutverkunum? Hinir
látnu voru sí og æ að vitja
þeirra sem lifðu, bæði í
draumi og veruleika en mörk-
in milli náttúrlegra og yfir-
náttúrulegra fyrirbrigða virð-
ast oft á reiki. Óþarft er að
minna á draugana en nokkrir
þeirra hafa unnið sér lands-
frægð og fastan sess í íslands-
sögunni ef svo má að orði
komast. Draugatrú setur
m jög sterkan svip á viðhorf til
dauðans á liðnum öldum. 1
þjóðsögunum úir og grúir af
frásögnum af uppvakningum,
fylgjum og feigðarboðum en
það myndi æra óstöðugan að
fara nánar útí slík atriði hér.
Allnokkrar sögur greina frá
því að fullt mark var tekið á
því sem hinir dánu lögðu til
málanna, t.d. þegar þeir
kvörtuðu undan illum aðbún-
aði í gröfinni eða æsktu þess
að verða fluttir í annan graf-
reil. Um 1870 varð nokkur
rekistefna útaf einu slíku
máli er nýlátinn merkisbóndi
norður í landi vitjaði aðstand-
enda sinna í draumi og lýsti
megnri óánægju sinni með
legstaðinn en hann hafði ekki
verið jarðsettur í þeim kirkju-
garði er hann óskaði. Gerðist
þetta svo þrálátt að menn
tóku sig til, grófu bónda upp
og fluttu á tilsettan stað en
þetta tiltæki féll víst lítt í
kramið hjá yfirvöldum.24
Nálægð dauðra manna sýndi
sig einnig á annan hátt. Árni
Böðvarsson málfræðingur
minnist þess frá uppvaxtarár-
um sínum að menn
töluðu um löngu látna-
menn eins og þeir væru
dánir fyrir fáum árum,
jafnvel um menn sem voru
allir fyrir manna minni.
Mér finnst að fólki hafi ver-
ið jafntamt að segja:
„Magnús heitinn á Brekku"
og Brynjólfur heitinn í Bol-
holti", En Magnús dó 1923
og Brynjólfur 1878.25
JARÐARFORA
BREIÐABÓLS-
STAÐ 1836. Mynd-
in sýnir jarðsetn-
ingu við kirkjuna á
Breiðabólsstað í
Fljótshlíð á árinu
1836. Sá sem talar
yfir hinum fram-
liðna er séra
Tómas Sæmunds-
son Fjölnismaður,
en hann var vigður
til prests að
Breiðabólsstað
árið 1835, þá 28
ára gamall. í lík-
ræðu kallaði
Tómas einu sinni
dauðann „vin
hinna lifendu" og
sorgina „frjó-
semdarregn".
35