Ný saga - 01.01.1987, Blaðsíða 92

AÐ VITA SANN Á SÖGUNUM
Odner og þykist eygja kerfi í
þessu. Hann telur að slík bú
hafi verið eðlilegar félags-
legar og hagrænar einingar í
íslensku þjóðfélagi um 900
eins og í öðrum þjóðfélögum á
svipuðu stigi, jafnvel í Vestur-
Evrópu á sama tíma. Odner
telur að hlunnindi hafi verið
nýtt og afurðir sendar til aðal-
búsins þar sem þær hafi verið
notaðar eða verið deilt út til
útbúanna eftir atvikum.
Odner styðst mjög við Karl
Polanyi (d. 1964) um tengsl fé-
lagslegra og hagrænna þátta.
Merkilegt er að líkan Polanyis
af „frumstæðu" þjóðfélagi
virðist mega heimfæra upp á
þjóðfélagið sem lýst er í ís-
lendingasögum en ekki er
vitað til að Polanyi hafi kynnt
sér það sérstaklega. Sam-
kvæmt kenningum hans þjón-
uðu hinir hagrænu þættir fé-
lagslegum markmiðum í
þjóðfélögum fyrir daga iðn-
byltingar sem kemur fram í
því td. að höfðingjar stjórn-
uðu verslun og verðlagningu.
Verslunin fór fram á tiltekn-
um stöðum ("ports of trade")
þar sem sérstakar reglur
giltu. Ágóðaverslun þar sem
framboð og eftirspurn ríktu
var litin hornauga og mjög
takmörkuð. Höfðingjar
stunduðu ekki slíka verslun,
þeir þágu hins vegar gjöld frá
undirsátum og veittu þeim
MANNFRÆÐING-
UR Á VETTVANGI.
Myndin er tekin á
Grænhöfða árið
1984 og sýnir
mannfræðinginn
Sigríði Dúnu Krist-
mundsdóttur á tali
við innfæddar
fisksölukonur. Við
hlið hennar er
túlkur.
HÆNSA—ÞÓRIR
MÓTMÆLIR TÖKU
HEYS.
vernd og stuðning eða skipt-
ust á gjöfum og veislum, eink-
um við jafningja, og treystu
félagsleg tengsl. Þannig tengj-
ast saman hinir félagslegu og
hagrænu þættir í líkani
Polanyis.
Á tímum mikils frjáls-
hyggjutals er fróðlegt að sjá
að stjórnlaust (sjálfstýrt)
markaðskerfi 19. aldar var
nýjung í sögunni að mati
Polanyis sem fannst velferð-
arríki 20. aldar hins vegar
minna á gamla hætti.10
Þeim Odner og landa hans,
sagnfræðingnum Káre Lund-
en, hefur orðið starsýnt á
hversu vel lýsing Hænsa-
Þóris sögu kemur að ýmsu
leyti heim og saman við líkan
Polanyis af „frumstæðu"
þjóðfélagi.11 Fræðimenn í
norrænum fræðum hafa ritað
mikið um það hvort Hœnsa-
Þóris saga segi frá raunveru-
legum atburðum eða sé skáld-
skapur að mestu leyti. Niður-
staða þeirra er sú að hún hafi
ekkert sagnfræðilegt gildi,
amk. ekki um íslenskt þjóð-
félag fyrir 1200.12 Mannfræð-
ingar munu vera á öðru máli;
þá gildir einu hvort Hænsna-
Þórir og Blund-Ketill voru til
og hvort rétt sé greint frá at-
burðum. Þeir eru á höttunum
eftir kerfum og hliðstæðum
og mun þykja sýnt að sagan sé
mjög gagnleg heimild um ís-
lenskt þjóðfélag fyrir 1200.
Af nýlegum hræringum
Að Lunden slepptum virðast
sagnfræðingar hafa verið
tregir til að samþykkja að-
ferðir Odners við notkun
sagnanna13 og fara þær leiðir
sem Turner benti á. En þetta
er etv. að breytast? Ólafía
Einarsdóttir segir árið 1984 í
grein um konur á þjóðveldis-
öld:
Einstaklingar og atburðir
eru á engan hátt aðalatriðið
í rannsókn minni. Sú að-
ferð að leggja áherslu á
sögulegar staðreyndir í
anda þýskrar rannsóknar-
hefðar fær einungis lítið
rúm hjá mér. Ég sæki hins
vegar innblástur til rann-
sóknaraðferða sem breskir
ogbandarískir fræðimenn í
félagsmannfræði hafa
beitt, og til frönsku Annála-
hreyfingarinnar. Þessar
rannsóknaraðferðir gera
ritaðar heimildir frá þjóð-
veldisöld að hreinustu gull-
námu þegar meginmark-
miðið er rannsóknir á
mannlegri hegðun og þeim
normum (reglum) sem hún
lýtur og (rannsóknir) á gerð
þjóðfélagsins og hagkerfis-
ins.14
Því miður sneiddi Ólafía hjá
íslendingasögunum í grein
sinni en mér finnst að um-
mæli hennar geti einkum átt
við þær.
Á undanförnum árum hafa
amk. fjórir bandarískir
90