Ný saga - 01.01.2000, Page 22

Aldur Landnámslagsins
Tilvísanir
1 Islcndingabók - Landnáma. Útg. Jakob Bcnediktsson.
íslensk fornrit I (Reykjavík, 1968). Hér er ítarleg umfjöllun
í lormála um tímatal Ara samkvæmt riluðum heintildum.
bls. 29-42, - Um lcmdnám á íslandi. Ritstjóri Guðrún Asa
Grímsdóttir (Reykjavík, 1996). í þessari bók er að finna
marga kafla sem veita ágæta innsýn í umræður og aðferðir
notaðar við rannsóknir á landnáminu og tímasetningu þess.
2 Helgi Skúli Kjartansson, „Landnámið eftir landnám“, Ný
saga 9 (1997), bls. 22-34. Hér er nýlegt og nærtækt dæmi
um þá skoöun að Ara sé í engu treystandi en þar segir:
„Tímatal Ara um landnámið er sem sagt fallið...“ og „Um
870... mætti jafnvel ælla að þá hafi hinu eiginlega land-
námi, með meðflultu búfé, verið að Ijúka..." (bls. 32). Rök-
in fyrir þessu eru afstaða Landnámslagsins til mannvistarleifa
í Reykjavík. í Vestmannaeyjum og svo frjókornagreiningar.
Enginn vafi er á því að Landnámslagiö var til staðar í
uppgreftrinum við Aöalstræti í Reykjavík. Else Nordahl,
Reykjavík from tlie arcltaeological point of view (Upp-
sala, 1988). Hins vegar sást lagið hvergi liggja ótvfrætt
ofan á mannvistarleifum. A skýrslunni er svo að skilja að
í einu tilfelli hafi lagið endað við hleðslu en náði ekki
ofan á hana. Einnig fannst lagið beint ofan á möl þar sem
talið var að jarðvegi hefði áður verið flett ofan af við
húsagerö. 1 báðum tilfcllum byggist túlkunin á því að lag-
ið sé ekki þar sem þess væri annars aö vænta - en ekki að
öskulagið væri óhreyft og ótvírætt ofan á mannvistarleif-
um. Petta er í besta falli möguleg vísbending um manna-
ferðir rétt áður en Landnámslagið féll en langt frá því að
styöja skoöun Helga Skúla á Ara og tímatali hans.
Tilvist Landnámslagsins í miðju mannvistarlagi í Herj-
ólfsdal er með miklum ólíkindum og helur ekki verið
sludd neinum haldbærum rökum. Margrét Hermanns-
Auöardóttir. Islands Tidiga Bosattning (Umeá, 1989).
Samkvæmt útbreiðslukorti Guörúnar Larsen af ljósa
hluta Landnámslagsins, Vllb. ætti það ekki að finnast í
Vestmannaeyjum. Guðrún Larsen, „Recent volcanic hi-
story of the Veiöivötn fissure swarm, Southern Iceland",
Journal of Volcanology and Geothermal Research 22
(1984), bls. 33-58.
I Iveimur sniöum sem Guðrún lýsir frá Vestmannaeyj-
um og þar sem öskulög finnast óhreyfð er einungis dökki
hlutinn (Vlla) sjáanlegur sem er í samræmi við þykktar-
dreifinguna. Guðrún Larsen, „Gjóskurannsóknir vegna
fornleifauppgraftar í Herjólfsdal, Veslmannaeyjum".
Norrama eldfjallastöðin 8402 (Rcykjavík. 1984).
í ritgerð Margrétar Hermanns-Auðardóttur er ekki
einu sinni sýnt fram á að það ljósa tvílita lag sem hún taldi
sig sjá í miðju mannvistarlagi sé raunverulega öskulag,
Itvað þá Landnámslagiö. Þessari mikilvægu spurningu
hefur ekki verið fylgt neitt eftir síðar svo mér sé kunnugt.
Ef rökin eru ekki betri en þetta má Ari vel viö una.
Margrét Hallsdóttir, „Frjógreining. Frjókorn sem
heimild um landnámiö", Um landnám á tslandi (Reykja-
vík, 1996), bls. 123-34. í þessari grein segir í niðurlagi á
bls. 132: „Kornrækt hófst í nágrénni Vatnsmýrar í
Reykjavík áður cn gos varð í Vatnaöldum og Hrafntinnu-
hrauni og Landnámslagið féll „annars staöar virðist hún
hefjast um það leyti eða eftir að gaus í Vatnaöldum."
Eingöngu Vatnsmýrarsniðið er með slaðfesl kornfrjó
undir Landnámslaginu.
Stuttorð frásögn Ara í Islendingabók nefnir Ingólf sem
fyrstan norrænna manna með fasta búselu á íslandi en
jafnframt að írskir papar hafi hrökklast úr landi við komu
norrænna manna. Það væri með nokkrum ólíkindum aö
meining Ara sé að Ingólfur hafi farið til Islands að kanna
landkosti án sæmilegrar vitneskju um að land væri fyrir
stafni. Frásögn Landnántu um Naddodd, Garðar Svav-
arsson og Flóka Vilgerðarson er því líkleg til að geyma
minni um fyrri landkönnun. Samkvæmt íslendingabók,
Landnámu og írskum heimildum voru því mannaferðir á
íslandi l'yrir 870-jafnvel þó Ari sé tekinn bókstaflega og
Ingólfur hafi komið til landsins í sinni seinni og seinustu
ferð 870.
3 Hákon Bjarnason och Sigurður Þórarinsson, „Datering
av vulkaniska askelager i islánsk jordmán". Geografisk
Tidskrift (1940).
4 Sigurður Þórarinsson. Tefrokronoiogiska studier pá Island
(Kpbenhavn, 1944).
5 Forntida g&rder i Island. Ritstjóri Márten Stenberger
(Kpbenhavn, 1943).
6 Siguröur Þórarinsson, Tefrokronologiska studier.
I Ingrid U. Olson og Elsa Vilmundardóttir, „Landnám ís-
lands og C-14 aldursgreiningar", Skírnir 175 (2000), bls.
119-49. - Páll Theodórsson, „Aldur landnáms og geisla-
kolsgreiningar", Skírnir 171 (1997), bls. 92-110.
Líflegar umræður hafa orðið um C-14 eða geislakols-
aðferðina lil þess aldurssetja landnámið. Við uppgröft í
Reykjavík og í Herjólfsdal voru gerðar margar slíkar ald-
ursgreiningar og virtust sumar benda til hærri aldurs en
kemur fram í íslendingabók. Það er þó ekki einlalt mál
að breyla mælingu á geislakoli í raunverulegan sögulegan
aldur. Vfsast hér til tveggja nýlegra greina um þessa að-
ferð og túlkun á mælingum. Það er Ingrid U. Olsen sem
framkvæmt hefur flestar aldursgreiningarnar og lokanið-
urstaöa hennar í þessari grein er athyglisverð: „Ef horft
er á stöðuna eins og hún lítur út í ljósi þeirrar þekkingar
sem við búum yfir í dag um C-14 aldursgreiningar, getur
landnám mjög líklega hafa hafist einhverntíma frá lokum
8. aldar og fram til loka 9. aldar. Nákvæmari tímasetning
úl frá C-14 aldursgreiningum er ekki möguleg miðað við
núverandi aðstæður." (bls. 144—45). Páll er Itins vegar
ekki svo svartsýnn og bendir á að frekari mælingar með
meiri nákvæmni geti bætt niðstöðurnar verulega sem
vafalaust er rétt og alls ekki rétt að afskrifa aðfcrðina þó
niðurstööur séu ekki eins afgerandi og vonast var til.
8 Guðrún Larsen, „Gjóskutímatal og gjóskulög frá tíma
norræns landnáms á Islandi".
9 Guðrún Larsen, „Recent volcanic hislory of the Veiði-
vötn fissure swarnt, Southern Iceland".
10 Sama heimild.
II C.U. Hammer, H.B. Clausen and W. Dansgaard, „Green-
land ice sheet evidence of postglacial volcanism and its
climatic impact", Naturé 288 (1980), bls. 230-35. Reynd-
ar var þaö aukin rafleiðni í einstöku árlögum f ísnum sem
kom mönnum á sporið en síðar hefur verið slaðfest að
hin aukna rafleiðni stafi af sýrunt í fsnum.
12 Karl Grönvold, Níels Óskarsson, Sigfús J. Johnsen,
H.B. Clausen. C.U. Hammer, G. Bond, E. Bard, „Ash
layers from Iceland in the Greenland GRII’ core corre-
lated with oceanic and land sediments", Eartli and
Planetary Science Letters 135 (1995), bls. 149-55.
13 Guðrún Larsen, „Recent volcanic history".
14 Haukur Jóhannesson og Sigmundur Einarsson, „Krísu-
víkureldar I. Aldur Ögmundarhrauns og Miðaldalags-
ins", Jökull 38 (1988), bls. 71-85.
15 Else Nordahl, Reykjavík from the archaeological point of
view (Uppsala, 1988).
16 Margrét Hallsdóttir, „Frjógreining. Frjókorn sem heimild
um landnámið". - Margrét Hallsdóttir, Pollen analytical
studies ofhuman influence on vegetation in relation to tlte
Landnám tephra layer in southwest lceland (Lund, 1987).
20