Ný saga - 01.01.2000, Qupperneq 33

Menningarstríð í uppsiglingu
Máls og menningar árið 1940.y Ragnar og Sig-
urður Nordal, er haldið höfðu unr stjórnar-
taunrana áður en félagsstarfsemin lognaðist
út af, sögðu af sér á endurskipulagsfundi og
bráðabirgðastjórn tók við stjórn félagsins.10
Ragnar Olafsson starfaði við lögfræði- og
endurskoðunarstörf í Reykjavík og skrifstofa
hans var á el'stu hæð ..Rúblunnar1', lrúss Máls
og menningar. Ragnar sinnti lögfræðistörfum
fyrir Rússa og aðra austantjaldsmenn hér á
landi11 og varð síðar virkur félagsmaður í
MIR, sá til dæmis um endurskoðun reikninga
fyrir félagið.12 Ragnar var lögfræðingur
Halldórs Laxness og leiða má líkur að því að
þessi tengsl hafi farið fyrir brjóstið á Banda-
ríkjamönnum ekki síst eflir að Atómstöðin
eflir Halldór kom út árið 1948.13 Erfitt er að
segja til um ástæður þess að Ragnar sagði af
sér. Sé miðað við að starfsemin lá niðri í sjö ár
má telja að áhugi hans á félaginu hafi verið
takmarkaður. Seinni kona Ragnars var
Vestur-íslendingur svo að tengslin við Vestur-
heim skorti ekki, en Ragnar horfði nú frekar
í austurátt í stað vesturs áður. Því er alls ekki
víst að hann hafi haft al' því veður að Banda-
ríkjamenn vildu hann á brotl - hann var sjálf-
ur farinn að nýla krafta sína á öðrurn vetl-
vangi.
Við endurskipulagningu og endurreisn ís-
lensk-ameríska félagsins haustið 1948 var það
skoðun manna að starfsemi félagsins gæti
einkum orðið á eftirfarandi sviðum: halda
skemmtifundi og aðra félagsfundi, greiða
götu íslenskra námsmanna og amerískra
námsmanna er hingað kynnu að leita og út-
vega félagsmönnum erlend blöð og tímarit er
þeir hefðu hug á að lesa.14 Ekki var seinna
vænna að endurreisa félagið árið 1948 því í
ljós kom á l'yrsta l'undi millibilsstjórnar Is-
lensk-ameríska félagsins að ASF, er hafði yf-
irumsjón með flestum þeim styrkjum er í boði
voru l'yrir félagsstarfsemina, hafði skorið á öll
tengsl við ísland. Upplýsingal'ulltrúi Banda-
ríkjanna sá um að kippa þessu í liðinn enda
var Bandaríkjamönnum, af stjórnmálaástæð-
um, nijög umhugað um að endurlífga slarf-
semina.15
William C. Trimble, ungur embættismaður,
sinnti stöðu sendifulltrúa Bandaríkjanna á ís-
landi í hálfgerðu millibilsástandi árið 1947 lil
vors 1948. Louis Dreyfus, sendiherra á fslandi
frá 1944, hafði verið kvaddur lil Svíþjóðar í
október 1946, en Richard Butrick, eftirmaður
Dreyfusar, kom ekki til íslands l'yrr en vorið
1948.16 Eftir valdarán kommúnista í Tékkó-
slóvakíu árið 1948 harðnaði al'staða Vestur-
veldanna lil muna í garð Sovétríkjanna, og
Bandaríkjamenn höfðu áhyggjur af styrk
kommúnista hér á landi. Trimble ritaði
skýrslu þar sem hann setti fram hugmyndir
urn hvernig hafa mætti áhrif á íslendinga,
draga átti úr áhrifum Sósíalistaflokksins og
styrkja stöðu Bandaríkjamanna - jafnvel með
íhlutun í innanríkismál.17 Nokkrir málsmet-
andi íslendingar á hægri væng stjórnmálanna,
þeirra á meðal Vilhjálmur Þór, liöfðu þá
þegar hvatt Bandaríkjamenn til að taka rneiri
þátt í áróðursstríðinu á íslandi - þjarma þyrfti
almennilega að sósíalistunum og svara ásök-
unum þeirra.18
Skýrsla Trimbles vakti mikla athygli í utan-
ríkisráðuneyti Bandaríkjanna enda margar
nýjar og djarl'ar hugmyndir í skýrslunni.19
Miklar umræður átlu sér slað meðal embætt-
ismanna í Washington og róttækustu hug-
myndirnar féllu ekki í góðan jarðveg. Ekki
voru þó allar hugmyndir Trimbles umdeildar,
enda stóðu margar þeirra á gömlum merg
Upplýsingaþjónustu Bandaríkjanna. Hentug-
asta leiðin að mati Trimbles til að hafa áhrif á
Islendinga var að nota „óbeina nálgun" (indi-
rect approach), en þannig væri hægt að fara
Mynd 2.
Halldór Laxness
og Auður kona
hans á tröppum
Vináttuhússins
i Moskvu þar sem
systurfélag MÍR
hafði aðsetur sitt.
Eftir valdarán
kommúnista í
Tékkóslóvakíu
árið 1948
harðnaði afstaða
Vesturveldanna
til muna í garð
Sovétríkjanna,
og Bandaríkja-
menn höfðu
áhyggjur af
styrk kommún-
ista hér á landi