Ný saga - 01.01.2000, Side 79

Þorskar í köldu stríði
Knuls Frydenlunds utanríkisráðherra, voru
viðræður hafnar á ný og í þetta skipti náð-
ist samkomulag eflir að Henry Kissinger og
Hans Dietrich Genscher utanríkisráðherra
Vestur-Þýskalands höfðu þrýst á Breta.
Hér var annaðhvort að duga eða drepast
fyrir íslensku ríkistjórnina. Þeim Geir og
Einari mátti vera það fullljóst eftir hina fjöl-
mennu Keflavíkurgöngu að í deilunni við
Breta dygði ekkert annað en fullnaðarsigur ef
Bandaríkjamenn ættu að halda herstöðvum
sínum á landinu og Island að vera áfram inn-
an NATO.
Niðurstaða viðræðnanna var samningur til
sex niánaða um veiðar tæplega 30 breskra
togara innan 200 mílna lögsögunnar en síðan
skyldi veiðum Breta á íslandsmiðum hætt.
Tollasamningar fslendinga við Efnahags-
bandalagið tóku að fullu gildi og stjórnmála-
samband tekið upp á ný. Þetta var í raun full-
komin uppgjöf af hálfu Breta enda var á borð
leggjandi að 200 mílna efnahagslögsaga yrði
samþykkt á hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna og þeir hel'ðu enga möguleika á að
berjast fyrir söguleguni rétti sínum á íslands-
miðum. Það er fyrst þarna sem vart verður að
stjórnvöld í Bandaríkjunum beiti sér verulega
til að leysa deiluna og þvinga Breta til að gefa
eftir.58
Afstaða Breta
Það vekur athygli hve bresk stjórnvöld voru
reiðubúin að beita mikilli hörku í deilum
sínum við íslendinga, bandamenn sína í
NATO. í fjögurra mílna deilunni, 1952-56,
settu Bretar löndunarbann á íslenskan l'isk
og héldu því til streitu löngu eftir að Ijóst var
að málið var tapað. Vegna löndunarbannsins
lenti stór hluli af viðskiptum íslendinga hjá
Sovétríkjunum, höfuðandstæðingi NATO.
Flest bendir til að Bretar hafi látið áhyggjur
bandamanna sinna í NATO vegna þessa sem
vind um eyru þjóta. Málið var loks leyst með
aðstoð OEEC.59 Ekki hefur tekist að finna
neina haldbæra skýringu á þessari makalausu
þrákelkni aðra en þá að gamla heimsveldinu
hafi sviðið það svona sárt að lúta í gras fyrir
dvergríki.
Annað var uppi á teningnuni í deilunni
1958-61. Frá byrjun töldu Bretar að þeir
stæðu nteð pálmann í höndunum gagnvart al-
þjóðalögum og að íslendingar væru ekki ein-
huga í afstöðu sinni. Innbyrðisdeilur íslend-
inga væri hægt nýta til að ná fram hagkvænr-
urn samningum. Yfirlýsingar íslensku ráð-
herranna í samningaviðræðunum 1960 bentu
og til þess að þeir væru tilbúnir að semja á
þeim nótum sem Bretar lögðu til en gætu það
ekki vegna pólilískra aðstæðna innanlands.60
Þegar breskir ráðamenn höl'ðu áttað sig á því
að viðreisnarstjórnin hafði ekki þingmeiri-
liluta fyrir samkomulagi af því tagi sem Bret-
um var skapfelll lét hún minni hagsmuni víkja
fyrir rneiri og fórnaði hagsmunum togaraút-
gerðarinnar við Island l'yrir vígstöðuna gagn-
vart Sovétríkjunum á Norður-Atlantshafi.
Þetta gerðist þó ekki fyrr en að fullreyndu.
í átökunum 1972-76 gengu Bretar fram á
ystu nöf pólitískt og hernaðarlega. í bæði skipl-
in munaði mjóu að aðgerðir þeirra hrektu
Islendinga úr NATO og neyddu þá til að vísa
bandaríska hernum úr landi. I 200-mílna deil-
unni slitu Islendingar stjórnmálasambandi við
Breta, en það eru hörðustu aðgerðir sem ríki
grípa til í milliríkjadeilum, el' stríðsyfirlýsing
er l'rátalin. Þetta mun eina dænti þess að vest-
ræn ríki hafi rofið stjórnmálasamband sín á
milli meðan á kalda stríðinu stóð.
Bretar misnotuðu einnig aðstöðu sína hjá
NATO. Nimrod-þoturnar sem áttu að i'ylgj-
ast með ferðum sovéskra herskipa voru not-
aðar til að njósna unt ferðir íslensku varðskip-
anna og l'lotaaðgerðirnar bundu á íslands-
miðum milli 20 og 30 freigátur sem áttu að
vera reiðubúnar til átaka við sovéska l'lot-
ann.61
Mynd 16.
Samningaviðræður
i Osló. Frá vinstri
Matthías Bjarna-
son sjávarútvegs-
ráðherra, Einar
Ágústsson utan-
ríkisráðherra og
Anthony Cross-
land utanrikis-
ráðherra.
Mynd 17.
Knut Frydenlund
utanríkisráðherra
Noregs kom að
landhelgisdeilunni
með margvis/egum
hætti.