Ný saga - 01.01.2000, Qupperneq 80

Guðmundur J. Guðmundsson
Forystumenn
Sjálfstæðisflokks-
ins óttuðust ekki
síður en aðrir
ráðamenn NATO
afleiðingar þess
ef valdajafn-
vægið í norður-
höfum raskaðist
Bandaríkjastjórn
greip til þess
ráðs að láta
lítið fyrir sér
fara, reyna að
hafa alla góða
og hvetja til
samninga
Stefna Breta í 200 mílna deilunni var og
mjög sérkennileg. Sjálfir voru þeir búnir að
taka sér 200 mílna efnahagslögsögu um auð-
lindir á sjávarbotni og höfðu ekki lýst and-
stöðu sinni við 200 mílna fiskveiðilögsögu.
Jafnvel lá í loftinu að þeir myndu lýsa yfir 200
mílna lögsögu þegar hafréttarráðstefna Sam-
einuðu þjóðanna hefði gengið frá samþykkt-
um þar um. Stefnan gagnvart Islendingum var
í fullkominni andstöðu við þetta eins og
margir bentu á, bæði innan Bretlands og utan.
Að manni læðist sá grunur að dagblaðið
Guardian hafi haft rétt fyrir sér þegar það
ásakaði Anthony Crosland umhverfis- og síð-
ar ulanríkisráðherra um að keyra fram þessa
þversagnakenndu stefnu vegna þess að hann
var þingmaður fyrir Grimsby en togarar það-
an áttu eins og kunnugt er mikilla hagsmuna
að gæla á íslandsmiðum.62
Hvað stefnu Breta varðar er þó einna at-
hyglisverðust fullyrðing Vestur-Þjóðverja
þess efnis að Bretar hafi alls ekki talið ísland
eins mikilvægt fyrir NATO og aðrar Vestur-
Evrópuþjóðir. Það verður fróðlegt að kanna,
þegar bresk skjöl um tíunda þorskastríðið
verða gerð opinber, á hverju þetta mat breskra
stjórnvalda byggði og hvort aðrir, t.d. Banda-
ríkjamenn, hafi verið sama sinnis og það
skýri að einhverju leyti aðgerðaleysi þeirra í
deilunni. Flestir forystumenn NATO og stjórn-
málamenn á meginlandinu voru þó á öðru
máli. Joseph Luns kallaði ísland mikilvæg-
ustu „fasteign NATO“ á norðurslóðunr og
ef Bandaríkjaher missti aðstöðuna hér þyrfti
NATO að leggja út í milljarðafjárfestingu til
að bæta sér upp missinn.63
Ymislegt bendir og til að innan breska stjórn-
kerfisins hafi menn hreinlega ekki gert sér
grein fyrir því hve málið var alvarlegt. Hann-
es Jónsson var sendiherra í Moskvu meðan á
átökunum 1975-76 stóð. Síðari hluta vetrar
1976 kom nýr breskur sendiherra, Howard
Smith, til Moskvu. Venjan er sú að nýr sendi-
herra heimsæki þá sem fyrir eru og kasti á þá
kveðju. Þó mun það vera regla í samskiptunr
sendiherra að ef ríki eiga í hernaðarátökum
eða alvarlegum deilum sín á milli forðast
sendiherrar þeirra að eiga önnur samskipti en
þau sem sem brýna nauðsyn ber til. Smith
sendiherra boðaði hins vegar komu sína í
sendiráð Islands eins og ekkert hefði í skorist
en í samræmi við reglur neitaði Hannes að
taka á móti honum.64
En hvernig getur staðið á slíku vanmati.
Sennilegasta skýringin er hin opinbera
afstaða Sjálfstæðisflokksins og málgagna
hans, Morgunblaðsins og Vísis.65 Það var ætíð
stefna Sjálfstæðisflokksins að tengja ekki
þorskastríðin við herstöðina og veru íslands í
NATO nema ef NATO gæti aðstoðað okkur
við að koma málstað okkar á framfæri og
þrýst á Breta um lausn á deilununr. Jafnframt
var vendilega haldið fram ýmsurn kostum
þess að semja við Breta gegn veiðiheimildum.
Þetta var kallaður jákvæður þrýstingur. En
þegar þetta bar ekki árangur lenti
Sjálfstæðisflokkurinn óhjákvæmilega í vand-
ræðum. Hann hafði gefið mönnurn of miklar
væntingar gagnvart NATO og þegar jákvæði
þrýstingurinn bar ekki árangur hlaut hann að
snúast yfir í neikvæðan þrýsting og einkenn-
ast al' hótunum eins og hjá Framsóknar-
flokknum og öðrum flokkum.66 Meginástæð-
an fyrir þessari stefnu Sjálfstæðisflokksins var
auðvilað að forystumenn flokksins óttuðust
ekki síður en aðrir ráðamenn NATO afleið-
ingar þess ef valdajafnvægið í norðurhöíum
raskaðist. Almennir flokksmenn litu öðrum
auguni á málið. Fyrir þeim var það mun mik-
ilvægara að tryggja rétt sinn til að draga björg
í bú.
Ekki má heldur vanmeta þær deilur sem
urðu milli stjórnarflokkanna um stefnuna í
samningaviðræðunum 1975-76. Framsóknar-
menn voru mun harðari í afstöðu sinni en
Sjálfstæðismenn og olli þetta á stundum
ringulreið og stefnuleysi sem hefur án efa
ruglað bæði viðsemjendurna og bandalags-
þjóðirnar í NATO í ríminu. Eins og áður er
getið, sagði íslenska samninganefndin undir
forystu Ólafs Jóhannessonar í viðræðunum
við Breta 15.-16. október 1973, blákalt að af
Islands hálfu væri landhelgismálið mikil-
vægara en öryggismálin því það væri lífshags-
munamál sem framtíð landsins ylti á. Ekkert
bendir til að stefna Framsóknarflokksins í
200-mílna deilunni hafi verið önnur.
78