Ritmennt - 01.01.2002, Síða 103

RITMENNT
OG FUGLINN SÝNGUR
mæli Norræna hússins í Reykjavílc haustið
1978. Holmboe var eitt fremsta tónskáld
Dana á 20. öld og er án efa þekktasta tón-
skáld á heimsvísu til að tónsetja ljóð Hall-
dórs. Tónlist Holmboes hefur yfir sér ný-
klassískt yfirbragð, og hefur m.a. verið sagt
að hún sé „hvort tveggja, öguð og tilfinn-
ingarík''.11 Þótt form þín hjúpi graflín er
íhugult og áferðarfallegt verk þar sem skipt-
ast á fjölradda innkomur á víðfeðmu upp-
hafsstefinu og samradda kaflar þar sem tón-
slcáldið kemst að kjarna ljóðsins. Eins og
tónlist Holmboes yfirleitt er verkið ekki
borið uppi af ólgandi tilfinningasemi, en
bak við stillt yfirborðið býr djúpur skilning-
ur á þeirri kyrrlátu sorg sem stafar af ljóði
Halldórs.
Ekki er vitað til að fleiri erlend tónskáld
úr hinum „klassíska" geira hafi samið lög
við ljóð Halldórs eða eftir bókum hans.
A.m.k. eitt dæmi er hins vegar um að er-
lendir djasstónlistarmenn hafi leitað í
smiðju hans. Söngleikur Hans Alfredsons,
En liten 0 i havet, var settur upp af Konung-
lega leikhúsinu í Stokkhólmi og var sýndur
sem gestaleikur í Þjóðleikhúsinu vorið
1987. í verkinu var töluverður fjöldi söngva,
flestir eftir Staffan Kjellmor, einn aðalfor-
spraklcann í hljómsveitinni Jazz Doctors,
sem einnig annaðist undirleik á sýningum.
Þá er ekki úr vegi að nefna hér að nolckur
ljóða Halldórs eru ort við erlend lög. I
nokkrum tilfellum er um að ræða þýðingar,
eins og Fornt ástarljóð enskt („Helgum frá
döggvum"), sem er þýðing Halldórs á hinu
alþekkta kvæði Bens Jonsons, Drinlc to me
only with tliine eyes, sem og Doppelgánger
Heines, sem Schubert samdi hið fræga söng-
lag sitt við. Sú þýðing Halldórs birtist fyrst
í tímaritinu Óðni og var síðar felld inn í Vef-
arann, en eftir það gerði skáldið margsinnis
á því breytingar „með það fyrir augurn að
fella það sem nálcvæmast að lagi
Scliuberts".12 Halldór orti Maístjörnuna ár-
ið 1937 við slagara af ólcunnum uppruna,
þótt sennilega hafi hann verið af þýslcu eða
rússneslcu bergi brotinn.13 Og þótt slcáldið á
Gljúfrasteini liafi lítið fengist við tónsmíðar
lagði hann þó tvö lög til fyrstu uppfærslunn-
ar á Prjónastofunni Sólinni í Þjóðleikhúsinu
1966.14 Lögin voru prentuð í leilcslcrá með
rithendi Halldórs, og í stuttum formála að
sýningunni gaf hann eftirfarandi slcýringu:
„annað [Saungur Sínemaníbusar] er upp-
gerðar hetjulag lcölslca; hitt [Kór þolclcadís-
anna] er nolclcurslconar barnagæla soðin upp
úr gasmjóllcurlaginu sem var vinsælt liér á
árunum, upprunalega enslct, að mig minn-
ir".15
Það er ómögulegt að draga í einn dillc öll
þau tónverk sem liafa litið dagsins ljós við
ljóð Halldórs Laxness. Tóntalc þeirra nær
allt frá einföldum tóntegundabundnum
11 Paul Rapoport, „Vagn Holmboe", í New Grove
Dictionary of Music and Musicians, 2. útgáfa,
London 2001.
12 Kvæðakver, Reykjavík 1992, bls. 161.
13 Þetta kom elcki fram fyrr en í útvarpsviðtali sem
Pétur Pétursson átti við skáldið 1. maí 1987, og
söng Halldór þá lagið fyrir alþjóð. Árið 1992 kom
það svo út á geisladiski í flutningi Önnu Pálínu
Árnadóttur og hljómsveitar.
14 Svo virðist sem Halldór hafi eitthvað fitlað við tón-
smíðar á unglingsárum sínum. í bókinni Lífsmynd-
ir skálds, Reykjavík 1992, bls. 31, er m.a. að finna
lag Halldórs við ljóð Jakobs J. Smára („Til hennar")
sem kom út á prenti. Ekki gefur lag Halldórs
fyrirheit um að afreka hefði mátt vænta af liálfu
höfundarins á sviði tónsmíða.
15 „Tilorðníng Prjónastofunnar", í leikskrá Þjóðleik-
hússins (apríl 1966).
99