Vera - 01.12.2001, Blaðsíða 50

Kynjakvóti í stjórnmálum
sigur eða ósigur fyrir konur?
Sigrún Björk Jakobsdóttir
Baráttan fyrir jafnrétti kynjanna snertir öll svið
þjóðlífsins og finnst mörgum að hægt hafi miðað.
Stjórnmál eru einn vettvangur þar sem þessi barátta
er greinilegust og í gegnum tíðina hafa konur átt
frekar erfitt uppdráttar í stjórnmálum. Ástæður fyrir
því hafa verið nefndar til dæmis að stjórnmál séu
sniðin að þörfum karla, áhugaleysi kvenna við að
koma sér á framfæri, uppbygging flokkstarfs og
valdapýramída innan flokka. Ein lausn sem nefnd
hefur verið til að virkja konur betur er jákvæð mis-
munun kvenna eða kynjakvóti.
Saga fléttulista og kynjakvóta
Kynjakvótar í stjórnmálum er norræn
hugmynd sem fyrst var hrint í fram-
kvæmd á áttunda áratugnum í sveitar-
stjórnum í Noregi. Með kynjakvóta er
átt við að hvort kyn eigi að minnsta
kosti 40% fulltrúa í nefndum og ráðum
og öðrum stofnunum flokka. Yfirleitt
hafa það verið vinstri og miðjuflokkar
sem hafa sett reglur um kynjakvóta.
Stefnurnar hafa verið misjafnar, allt frá
loðnum fyrirheitum um að leitast verði
við að hafa hlut kynjanna sem jafnastan
á framboðslistum, til fastmótaðrar
stefnu um að hlutur hvors kyns verði
aldrei minni en 40% í öllum stofnunum
flokksins. Fléttulistar eru þannig upp-
byggðir að konur eru settar í annaðhvert
sæti á lista. Eina vandamálið sem upp
getur komið er að ákveða hver á að vera
f efsta sætinu, kona eða karl. ísland sker
sig úr meðal Norðurlandaþjóðanna fyrir
slakan hlut kvenna í stjórnmálum og er
þá sérstaklega horft til ríkisstjórnarþátt-
töku þeirra í gegnum árin. Nú eru 37%
alþingismanna konur og komust konur
fyrst í gegnum hið svokallaða „glerþak"
við alþingiskosningarnar 1999. Glerþakið
hefur verið miðað við 30%. í núverandi
ríkisstjórn voru 4 konur af 9 ráðherrum,
þar til Ingibjörg Pálmadóttir lét af ráð-
herradómi, og verður það að teljast góð-
ur árangur. í opinberum ráðum og
nefndum árið 1998 var hlutur kvenna að-
eins 22% og kannanir sýna að hefðbund-
in verkaskipting karla og kvenna ræður
þar enn ríkjum. Karlarnireru í „hörðu"
nefndunum og konur í þeim „mjúku".
í framkvæmdaáætlun ríkisstjórnar-
innar 1993 um aðgerðirtil að ná fram
jafnrétti kynjanna var sett fram eftirfar-
andi markmið: „Ríkisstjórninni erfalið
að ná því markmiði að hlutur kvenna f
nefndum á vegum ríkisins verði 30% í
lok gildistíma áætlunarinnar. Hér er átt
við heildarþátttöku í nefndum á vegum
hvers ráðuneytis, en ekki miðað við 30%
í hverri nefnd. Þegar leitað er eftir til-
nefningu við skipan í opinbera nefnd
verði framvegis óskað eftir nafni karls
og konu þannig að markmiði þessu
verði náð".
Við lestur áætlunarinnar vakna
óneitanlega spurningar. Af hverju er
markið aðeins sett við 30%? Af hverju
ekki 50% strax í upphafi? Af hverju er
ekki miðað við hlut í hverri nefnd f stað
heildarfjölda nefndarmanna á vegum
hvers ráðuneytis?
I bókinni I gegnum glerþafiið segir
Gerd Engman að þetta sé valdatafl.
„Það er ekki hættulegt að konur verði 30
prósent ... en þegar þær verða 40 pró-
sent eru þær orðnar ógnun." í hefð-
bundnum karlanefndum, s.s. landbún-
aðarnefnd og hafnarnefnd, er oft sett
inn ein kona sem „skrautfjöður" það
sama á við í hefðbundnum kvenna-
nefndum, s.s. leikskólanefndum, jafn-
réttisnefndum o.s.frv., þá er settur inn
einn karl sem „skraut". En einn einstak-
lingur af hvoru kyni hlýtur að vera ein-
angraður og nýtur ekki stuðnings í sín-
um baráttumálum. í Gegnum glerþakið
kemur einnig fram sú athyglisverða
skoðun að það þurfi miklu meira til en
að konur verði rúmlega 40% kjörinna
fulltrúa. Þær verða líka að vinna saman.
Þær verða að sjá sameiginlega hags-
muni sína og vinna að þeim þvert á
flokkslínur. Þá fyrst verður hægt að tala
um konur sem stjórnmálaafl. En vel-
gengni í stjórnmálum getur verið kon-
um dýrkeypt. Hætta er á að þær tapi
eðlislægu kvenlegu mótstöðuafli sfnu.
Fléttulistar koma fjölda kvenna inn í
pólitíken bjóða líka þeirri hættu heim
að konurnar festist í rfkjandi karlveldis-
kerfi og verði hluti af þvf, vel tamdar og
allar eins. Oft hefur verið gert lítið úr
mjúku málunum en þegar konur komust
til valda þá urðu þessi mál, sem snúast
um að ala upp nýta þjóðfélagsþegna og
kynslóðirnar sem erfa landið, að hita-
máli. Þannig komu konur af stað samfé-
lagslegum umbótum. Eitt besta dæmið
um áhrifaríka notkun kynjakvóta var
önnur ríkisstjórn Gro Harlem Brundt-
land. Hún var mynduð eftir kosningarn-
ar í Noregi 1986 og fylgdi reglum um
kynjakvóta. Af 18 ráðherrum ríkisstjórn-
arinnar voru 8 konur eða 44%. Annað
dæmi í þveröfuga átt var fyrsta ríkis-
stjórn Margaret Thatcher þegar íhalds-
flokkurinn í Bretlandi sigraði í kosning-
unum 1979 þar sem hún var eina konan.
Kvenforsætisráðherra í stjórn með 22
karlmenn innanborðs.
Kynjakvótar ó Islandi
íslenskir stjórnmálaflokkar hafa mjög
misjöfn markmið um jafnrétti kynjanna.
Samfylkingin hefur sett sér þær reglur
að hlutfall annars kynsins skuli ekki vera
minna en 40% við val í stjórnir og