Vera - 01.12.2001, Qupperneq 54

Þorgerður Þorvaldsdóttir
Ég er svo óforskömmuð
að ég bý Hl manneskjur
Rætt við Steinunni Jóhannesdóttur um Reisubók Guðríðar Símonardóttur
Reisubók Guðríðar Símonardótfur -
skóldsaga byggð ó heimildum, er
hetjusaga Guðríðar, hennar afreka-
skró. Bókin fjallar um órin tíu í æfi
Guðríðar þar sem hún er hún sjólf.
Ekki kona Hallgríms Péturssonar,
ekki Tyrkja-Gudda. Hún hefur lent í
þessu hræðilega róni og hún hefur
lagt sitt af mörkum til þess að kom-
ast aftur til Islands. Um leið er þetta
saga þeirra tæplega 400 Islend-
inga sem hnepptir voru í þrældóm
og fluttir til Norður Afríku órið
1627 í Tyrkjaróninu svokallaða.
Steinunn Jóhannesdóttir rithöfundur
gefur heillandi innsýn inn í þennan
horfna heim og Guðríður og aðrar
persónur sögunnar birtast Ijóslif-
andi. Við fylgjum þeim í gegnum
hið hræðilega ófall sem rónið var,
kynnumst harðræðinu í þrælavist-
inni og aðlögun þeirra að nýjum
siðum, trúarbrögðum, menningu,
mataræði og loftslagi.
Lesendur skynja söknuðinn og sorg-
ina sem þrátt fyrir allt fylgdi því að
yfirgefa hinn framandi heim eftri 9
ára dvöl. Vini sem þau höfðu eign-
ast en þurftu að kveðja, íslendinga
sem ekki voru leystir út og síðast en
ekki síst börn sem ekki fengust
keypt úr ánauðinni. Sjálf neyddist
Guðríður til að skilja við barnið sitt
en sonurinn Sölmundur varð eftir í
þrælavistinni. Steinunn fullnýtir þau
örfáu brot sem til eru um söguper-
sónur í karaktersköpun sinni en sjálf
manneskjan er á hennar ábyrgð.
Hún vefur frásögn sína inn í lýsingar
á vettvangi og hugmyndafræði tfma-
bilsins sem hún svo tengir einstök-
um samtfmaheimildum um
Tyrkjaránið. í lok bókarinnar birtir
Steinunn svo sína eigin reisubók en
á undanförnum sex árum hefur hún
ferðast um sögusviðið og á hverjum
stað aflaði hún sér upplýsinga um
sögu staðarins á þeim tíma sem
Guðríður og hinir íslendingarnir
voru þar á ferð.
Ennþá gagntekin af bókinni og á
valdi frásagnarinnar settist ég niður
með Steinunni. Mig þyrsti í að vita
meira um veröldina að baki bókinni.
Hvað varð til þess að Steinunn
heillaðist svo af Guðríði að hún
ákvað að eyða sex árum af æfi sinni
í að elta þessa konu?
„Ég heillast af týndum konum.
Það er svo margt falið, gleymt og
týnt í sögu kvenna, það er eins og
hvert annað skyldustarf að endur-
lífga hana. En tilviljanirnar eru
margar. Fyrst lék ég hana í Þjóðleik-
húsinu, í leikriti séra Jakobs )óns-
sonar Tyrkja-Guddu, 1983-84. Fram
að því vissi ég ekkert um hana, ég
var bara valin til þess að leika þetta
hlutverk. Mér fannst þá að mér væri
lögð einhver sérstök ábyrgð á herð-
ar. Ég fann sterkt fyrir því að þetta
var manneskja sem hafði verið til.
Guðríður vakti líka forvitni mfna um
Norður Afríku og ég fór að spek-
úlera í hvað gerðist eiginlega þar.
Nokkrum árum síðar var ég beðin
um að segja nokkur orð um hana á
fundi í Kvenfélagi Hallgrímskirkju
og í framhaldi af því flutti ég um
hana opinberan fyrirlestur. Þá kom á
daginn að það var undirliggjandi
heilmikill áhugi á þessri konu. List-
vinafélag Hallgrímskirkju hafði síð-
an samband við mig og ég var beð-
in að skrifa leikrit um Guðríði. í leik-
ritinu Heimur Guðríðar fjallaði ég um
viðbrögð konunnar við þeim miklu
áföllum sem hún varð fyrir.
Tyrkjaránið var hirkalegt áfall og of-
beldið skelfilegt sem því var sam-
fara. Það var áfall að koma aftur
heim og hefja nýtt líf í örbirgð, þola
barnamissi, verða fyrir fordómum.
Reisubókin fjallar hinsvegar um
þessi tfu ár hennar f burtu. Hvað
gerðist þar, hvernig var það samfé-
lag, hvað lærði hún og í hverju
lentu konurnar þar? Það er svo
geysilega margt sem er spennadi að
rannsaka í sögu Guðrfðar Símonar-
dóttur. Þetta er náttúrulega konan
sem var lffsförunautur eins af okkar
merkustu skáldum, Hallgríms Pét-
urssonar, en sagan hefur leyft sér að
lftilsvirða konuna hans með grófum
hætti. Hún er uppnefnd Tyrkja-
Gudda, og maður sér tvírætt glott
koma á andlit fólks þegar það nefnir
það nafn. Það er ekki hemja að kona
sem komin er inn í sögurit og
Þess vegna get ég látið Guðríði
hnýta teppi við hliðina á ungri
stúlku frá Síam og kynnast hol-
lenskri konu sem síðar kynnir
hana fyrir Rembrandt. Eg hef
fullgild rök fyrir þessu.
54