Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1960, Síða 36

66
TlMARIT VFl 1960
leitt að geta ekki nefnt nema einn hagfræðing, Harald
Jóhannsson, sem hafi gert það að sínu viðfangsefni að
ráði að rannsaka þá þætti, sem valda mestu um sveifl-
urnar á afkomu íslenzku þjóðarinnar. Hinir virðast
flestir vilja lítið um þá tala og ganga oft fram hjá
þeim í skrifum sínum. Það er kannski þess vegna eng-
in furða, þó að verkfræðingarnir geri það líka.
Hvernig stendur á því, að á þessu landi, sem á svo
marga ágætlega menntaða menn á sviði efnahagsmál-
anna og í verkfræði, skuli vera svona lélegur málflutn-
ingur? Ég held að dr. Gunnar hafi komið að kjarna
málsins í einni málsgreininni, þar sem hann minntist á
þau miklu átök, sem nú fari fram milli þjóðfélaga með
ólíkri stjórnskipan, er eigi rót sína fyrst og fremst að
rekja til sáifræðilegra atriða. Fyrst og fremst sé um
að ræða valdabaráttu og fylgifiska hennar. Þetta er
rétt hjá honum, en hann gleymir því, að þótt baráttan
eigi sér sálrænar orsakir, fer hún inn á fleiri svið en
aðeins hin sálrænu. Þessi barátta hefur hér á landi
áhrif í ýmsum myndum.
Eftir margvísleg árásarverk Rússa gegn sumum ná-
granna sinna, tóku hinar vestrænu lýðræðisþjóðir sig
til og mynduðu samtök sín á milli um að verjast frek-
ari árásum. Einn þáttur þessarar samvinnu var á efna-
hagssviðinu. Bandaríkjamenn ákváðu að leggja fram
mikið fjármagn til þess að rétta við fjárhag Vestur-
Evrópuþjóðanna. Islendingar urðu þátttakendur í þessu
samstarfi. Mikið af þvi fé, sem við fengum meðan Mar-
shall-aðstoðin stóð, fór til þess að flytja inn brýnar
nauðsynjar, til þess að viðhalda hér lífskjörum, sem
stríðsgróðinn hafði vanið þjóðina á. En stríðsgróðinn
stafaði fyrst og fremst af bættum viðskiptakjörum, ekki
fjárfestingu. Þegar stríðsgróðinn var búinn, beið þjóðar-
innar ekki annað en að lifa af tekjum sínum og það
við skyndilega en stórlega versnandi skilyrði. Bæði afla-
brögðin og verzlunarkjörin snerust gegn okkur, fyrir
utan minni háttar óhöpp eins og harðindi af slæmu veð-
urfari. Marshall-aðstoðin byrjaði 1948, en það er ekki
samþykkt að leggja fé í stórframkvæmdirnar, Sogið,
Laxá og Áburðarverksmiðjuna fyrr en á árinu 1950,
þannig að í 2% ár rennur öll aðstoðin til þess að halda
við lífskjörunum og dugir þó ekki til. Það er varla við
því að búast, að eftir þá aðstoð yrði mikil framleiðslu-
aukning í landinu, þar sem sú aðstoð fór ekki til fjár-
festingar, heldur til þess að fæða og klæða þjóðina. Þær
upphæðir, sem þannig var varið, eru svo í þessum 155
milljónum dollara, sem dr. Gunnari finnst hafi skilað
litlum afrakstri sem fjárfesting.
Á sínum tíma var kröftugur áróður settur í gang gegn
þátttöku Islands í þessari efnahagssamvinnu. Sá áróður
sagði m. a. að Bandaríkjamenn heimtuðu, að við flyttum
inn skran og glingur og alls konar óþarfavarning fyrir
féð. Þetta, eins og svo margt annað í þeim áróðri,
reyndist náttúrlega tóm ósannindi. 1 Fjármálatíðindum,
maí—júní 1955, bls. 68, er sundurliðuð skýrsla um inn-
flutninginn, sem sýnir þetta. Þetta voru allt nauðsynja-
vörur, sumar þá ófáanlegar nema í Ameríku.
Annar þáttur af svipuðu tagi hófst 1954. Þá var haf-
inn mikill áróður á þá leið, að hér væri gífurleg of-
þensla á öllum sviðum, sérstaklega allt of mikil fjár-
festing. Hér væri allt að springa vegna of mikillar fjár-
festingar. Þessi áróður náði allt frá Þjóðviljanum til
Fjármálatíðinda Landsbankans. Snemma á árinu 1955
lögðu verkalýðsfélögin út í kaupgjaldsbaráttu vegna
þessa óbærilega ástands, sem þau töldu vera, og stafa
af ofþenslunni í fjárfestingunni. Á fáum mánuðum hækk-
aði svo kaupgjald og verðlag sem afleiðing þessarar ráð-
stöfunar verkalýðsfélaganna um 25%. Síðan kom til
valda ný stjórn. Var þá breytt um, eins og þið skuluð
fá að heyra. Heimildin er grein Sveins Björnssonar, tafla
nr. IV. Á þessu ári, 1954, þegar allt fór úr reipunum, að
því er haldið var fram, þá var fjárfestingin 26,6% af
heildarframleiðslunni. Árið 1955 var hún 28,6%. Svo
kom vinstri stjórnin árið 1956, þá var hún 31,6% og
árið 1957, aðalár vinstri stjórnarinnar, 34,1%. Með öðr-
um orðum, hún hækkaði um 7,5% af þjóðarframleiðsl-
unni. Hún var aukin úr 26,6% upp í 34,1% á þremur ár-
um. Nú geta allir séð, að áróðurinn 1954 um það, að
allt færi úr reipunum vegna þess að fjárfestingin væri
of mikil, var ósannur áróður. Hér á landi hefur ekki á
undanförnum áratug, mundi ég segja, fjárfestingin verið
kostuð af innlendum sparnaði í jafnrikum mæli og hún
var þessi árin, 1953 og 1954. Og á sama tíma hefur
ekki rikt hér meira peningalegt jafnvægi í fjárhags-
kerfinu, nema ef vera skyldi í ár. Með öðrum orðum,
þessi áróður var ekki sannur. Hann var jafn ósannur og
áróðurinn gegn Marshall-áætluninni, og — ég vil bæta
við —, hið neikvæða mat á gildi fjárfestingar undan-
farin ár, eins og það hefur komið fram í umræddum
erindum.
Ég sýndi í erindi mínu fram á það, að þegar tekinn
er nægilega langur timi til samanburðar, þá er hægt að
losna við stærstu sveiflurnar á afkomunni. Við fáum
þá niðurstöðu, að hér vex framleiðnin og afköstin og
þjóðartekjurnar á svipaðan hátt og í nágrannalöndun-
um, þ. e. a. s. í kringum 3% á ári. Þetta er útkoman,
ef við losum okkur við sveiflurnar milli ára.
Má þá ekkert betur fara? Jú, vissulega. Ég er alveg
sammála þeim, sem hér hafa talað um það, að við þyrft-
um að fá meiri tækniþekkingu, meiri tæknimenntun, og
að við þyrftum að vanda betur undirbúning þeirra fram-
kvæmda, sem við gerum o. s. frv. Ég er þeim alveg sam-
mála um þessa hiið málanna. Að svo miklu leyti sem á
skortir að árangur fjárfestingarinnar sé fullnægjandi, þá
eru höfuðástæðurnar eltki tæknilegar, né þjóðliagslegar,
heldur félagslegar. Þannig rekur verkalýðshreyfingin í
landinu launapólitík, sem truflar á óeðlilegan og óraun-
hæfan hátt efnahagsstarfsemina. Launapólitík, sem
stendur ekki í neinu sambandi við ástand atvinnulífsins
eða raunverulega hagsmuni verkalýðsins, raunverulegan
hag hans af efnahagslegum framförum, heldur miðast
þvert á móti við stundarhag pólitískra flokka, sem eru
undir sterkum hugsjónafræðilegum áhrifum. Sumir
þeirra, sem skrifað hafa og talað um efnahagsmál á und-
anförnum árum, eru augljóslega undir sterkum hugsjóna-
fræðilegum áhrifum. Hvaða staðreyndir þeir sjá, fer eft-
ir hinu pólitíska dagsljósi hverju sinni, og er það illa
farið. Við skulum vona að í þessum efnum reynist allir
jafnmegungir að læra af reynslu undanfarinna ára.
Steingrímur Jónsson:
Ég þakka dr. Benjamín fyrir þetta, þessa kritik sína.
Það er ágætt að það komi fram. Þess betur geta menn
metið þær greinar, sem á ráðstefnunni og fyrir hana
hafa verið lagðar. Nú er það því miður þannig, að við
getum ekki haldið áfram umræðum um þessar grein-
ar. Tíminn er að hlaupa frá okkur. Ég veit ekki, hvort
Sveinn eða Glúmur mundu vilja segja eitthvað frekar
um þetta: