Fréttablaðið - 05.04.2012, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 5. apríl 2012 15
Sagt er að flest stríð í samtím-anum séu borgarastríð. Það er
rétt en þetta eru þó ekki einföld
sannindi því oftar en ekki eru átök
innan samfélaga knúin af hags-
munum utan þeirra. Það hefði til
dæmis ekki orðið borgarastríð í
Írak án innrásar Bandaríkjanna.
Milljónir mannslífa hefðu líka
sparast í Kongó ef enginn utan
þess volaða lands hefði haft hag af
ófriði þar. Áratugastríð í Afgan-
istan hefur líka snúist að miklu
leyti um innrás Sovétríkjanna og
hernað Vesturlanda. En flest stríð
nú á dögum, þó ekki öll, eru að
minnsta kosti öðrum þræði stríð
á milli hópa sem opinberlega til-
heyra sömu þjóðinni.
Þúsundir þjóða?
En hvað er þjóð? Tilraunir til skil-
greiningar á þessu fyrirbæri hafa
skilað hugmyndum um að þjóðir
jarðar séu þrjú þúsund eða jafn-
vel fimm þúsund talsins en ríki
heims eru tæplega tvö hundruð.
Þá gera menn ráð fyrir því að
tungumál, menning, trú og saga
sameini hópa og greini þá um leið
svo skýrt frá öðrum að hópurinn
myndi sérstaka einingu. En þá eru
líka mörg hundruð þjóðir á Ind-
landi og sumar þeirra bæði stórar
og býsna fjölbreytilegar inn-
byrðis. Og ekki ófáar í Indónesíu,
Kína, Brasilíu eða Rússlandi svo
dæmi séu tekin. Afríka væri sjálf-
sagt heimsálfa þúsund þjóða ef
þetta snerist um menningu, upp-
runa og tungu.
Ímyndaðar þjóðir
Önnur vel þekkt nálgun er að líta á
þjóðir sem ímynduð samfélög með
pólitískar kröfur um fullveldi í
eigin málum. Þjóð sé þannig hópur
sem af einhverjum ástæðum hefur
pólitískan skilning á sjálfum sér.
Þjóðir eru þá jafn nýtt fyrirbæri
og hugtakið þjóð sem er yngra í
nútímamerkingu en mönnum er
tamt að álíta. Þjóðir eru að þess-
ari hugsun félagslegur tilbúningur
sem þjónar pólitískum og efna-
hagslegum markmiðum. Þær eru
því ekki náttúrulegar eða endi-
lega gamlar þótt tilvísanir í þá
átt séu oftast nær helsti efniviður
réttlætingar á þessum tilbúningi.
Dýrustu sameignir þjóðar eru þá
væntanlega einhvers konar sam-
eiginlegar ímyndanir um uppruna,
samstöðu, skyldleika og sögu við-
komandi hóps.
Sjálfsögð ríki?
Þótt sumar þjóðir hafi mátt berj-
ast lengi fyrir sínu eigin ríki eru
sennilega enn fleiri dæmi um ríki
sem hafa þurft að heyja tvísýna
baráttu fyrir því að búa til þjóðir í
kringum sig. Hundrað og fimmtíu
árum eftir stofnun Ítalíu eru til
dæmis margir þeirrar skoðunar
að Ítalía hafi orðið til fyrir slysni
og óheppilegan misskilning og að
því verði seint til farsællar teng-
ingar á milli ríkis og almennings í
því landi. Frakkland, Bretland og
Spánn voru heldur ekki sjálfsögð
fyrirbæri, hvað þá Þýskaland. Það
er rétt að hafa þetta í huga þegar
horft er lengra út í heim.
Þjóð í boði NATO
Það er ekki ólíklegt að þeir sem
ákváðu hvernig haga skyldi hern-
aði Vesturlanda í Afganistan hafi
verið nærri því jafn fákunnandi
um sögu Evrópu og þeir voru ljós-
lega um aðstæður í Afganistan.
Þjóðríki Evrópu voru ekki búin til
með hervaldi einu saman. Þetta
var öllu flóknara. Og tók lang-
an tíma. Hvatar til miðstýringar
urðu á endanum sterkari en hvat-
ar til sundrungar. Það sem skipti
sköpum var að þróun í bæði efna-
hagslífi og í hugmyndaheimi Evr-
ópu sneri þyngdarkraftinum mið-
stýringunni í vil. Hundrað þúsund
útlendir hermenn og flóðalda
peninga hafa engu slíku áorkað í
Afganistan. Kannski þvert á móti
hvað hugmyndaheiminn varðar.
Fyrir meirihluta Afgana er ríkið
í Kabúl ýmist óeiginlegt eða upp-
spretta vandræða. Veruleikinn er
nándarsamfélag þar sem efna-
hagsleg, pólitísk og hugmyndaleg
völd skipast án áhrifa frá fjar-
lægri höfuðborg. Ríki er tæpast til
í Afganistan, hvað þá þjóð. Hvor-
ugt verður til í boði NATO.
Útlendar skotgrafir
Mörg ríki glíma við sama vanda
og stjórnin í Kabúl, flókið púslu-
spil af þjóðum, tungumálum,
menningu, trúarbrögðum og sögu.
Þau gera það hins vegar flest án
þess að úr verði linnulaus stríð.
Munurinn er sá að átakalínur í
Afganistan eru að verulegu leyti
dregnar utan landsins en ekki
innan þess. Víglínur Bandaríkj-
anna liggja um Afganistan og eru
sumpart aðrar en þær sem skap-
ast af aðstæðum í landinu sjálfu.
Afganistan þarf ekki á slíkum
flækjum að halda á sínu erfiða
stefnumóti við nútímann. Frekar
en Írak. Eða Pakistan sem verður
sífellt óstöðugra og hættulegra
ríki vegna stríðsins í Afganistan.
Skrítið hlutverk
Eftir tíu ára stríð, miklar mann-
fórnir og tugþúsunda milljarða
kostnað er niðurstaðan sú að hlut-
verk Vesturlanda sé að þjálfa upp
afganskan her sem geti barist
áfram. Afganistan er raunar eina
landið sem sigraði breska heims-
veldið, það eina sem sigraði sov-
éska heimsveldið og eitt fárra
sem nær að hrekja það ameríska í
burt. Sú niðurstaða að Vesturlönd
eigi að kenna Afgönum að berj-
ast bendir til þess að menn hafi
alltaf haft heldur þokukenndar
hugmyndir um hlutverk NATO í
landinu. Sem er raunar augljóst af
sögu síðustu ára. Ríkjum gengur
ærið misvel að semja saman ólíka
hagsmuni og hugmyndaheima í
sínum löndum svo úr verði bæði
raunverulegt ríki og sæmilega
sterklega ímynduð þjóð.
Vanþekking og sérhagsmunir
útlendinga hjálpa sjaldnast til. Og
oft ekki góður vilji heldur.
Ríki án þjóða
Ríkjum gengur
ærið misvel að
semja saman ólíka hags-
muni og hugmynda-
heima í sínum löndum
svo úr verði bæði raun-
verulegt ríki og sæmilega
sterklega ímynduð þjóð.
AF NETINU
Samherji über alles
Ef löggan grunar venjulegt fólk um
eitthvað misjafnt – þá kemur fyrir
að venjulegt fólk skiptir skapi, en
snýr sér fljótlega að því að hjálpa
löggunni að finna út að það er sak-
laust, með aðstoð lögfræðings ef
þurfa þykir og innan þeirra laga og
reglna sem gilda um persónuhelgi
og stöðu sakbornings. Það er að
segja ef venjulegt fólk er saklaust.
Ef eigendur fyrirtækisins Samherja
eru grunaðir um eitthvað misjafnt
– þá verða þeir svakalega reiðir.
Þeir bíða ekki eftir að rannsókn
ljúki, hvað þá bjóða fram aðstoð
við rannsóknina, heldur hefja
fjölmiðlasókn gegn þeim yfir-
völdum sem í hlut eiga – og taka
venjulegt fólk í gíslingu til að sýna
samfélaginu á Íslandi hver ræður í
raun og veru.
http://blog.eyjan.is/mordur
Mörður Árnason
Karisma forsetaefna
Tvær frambærilegar konur
hyggjast bjóða sig fram til forseta
Íslands. Styð þær báðar. Bíð bara
eftir alvöru könnunum á fylgi
þeirra. Þær kunna að hafa mis-
jafnt karisma í hjarta venjulegra
kjósenda. Atkvæði mitt mun falla
á þá, sem hefur meiri líkur á að
fella núverandi forseta. Þótt þær
séu jafnar að kostum og báðar
meira en hæfar verð ég að styðja
þá, sem höfðar betur til fólks.
Sú þeirra stendur auðvitað nær
okkur sem forseti okkar. Bezt væri
að kannanir leiddu til að önnur
félli frá framboði og styddi hina
til sigurs. Og að sjálfsögðu er nú
þegar ekki pláss fyrir fleiri forseta-
frambjóðendur.
http://jonas.is/
Jónas Kristjánsson
Í DAG
Jón Ormur
Halldórsson
dósent