Fréttatíminn - 16.03.2012, Side 16

Hvernig hafa mannréttinda-
ákvæðin verið brotin?
Heimildir: Stjórnskipunarréttur. Mannréttindi. Eftir Björgu Thorarensen frá árinu
2008. Og: http://www.stjornarrad.is/Rikisstjornartal/nr/3. Wikipedia.
1943
1946
1958
1959
1986
1992
1994
1998
2000
2002
2003
2006
1946 – Eignarréttarákvæðið
Hæstiréttur taldi andstætt eingar-
réttarákvæðum stjórnarskrárinnar
að svipta mann eignarrétti á landi
bótalaust fyrir hafnargerð en
eignarnám hafði ekki farið fram.
Ríkisstjórn: Nýsköpunarstjórnin
undir forystu Ólafs Thors. Sjálf-
stæðisflokkur með Alþýðuflokki og
Sósíalistaflokki.
1958 og 1959 - Eignarréttarákvæð-
ið Annars vegar skattamat á eign
hluthafa í hlutafélagi. Hins vegar
ákvæði laga um stóreignaskatt sem
voru talin í andstöðu við eignarrétt-
arákvæði stjórnarskrárinnar. Önnur
ákvæði stóreignaskattslaganna
voru talin standast stjórnarskrána.
Ríkisstjórn: Emilía, ríkisstjórn
Emils Jónssonar. Alþýðuflokkurinn.
1992 - Jafnræði Lagasetning sem
fól í sér afnám launahækkana
starfsmanna í stéttarfélögum
opinberra starfsmanna með aftur-
virkum hætti þótti ekki samrýmast
jafnræðisreglu.
Ríkisstjórn: Viðeyjarstjórnin.
Fyrsta ríkisstjórn Davíðs Oddssonar.
Sjálfstæðisflokkur. Alþýðuflokkur.
1994 – Brotið gegn persónufrelsi
Talið að lög sem kváðu á um
einangrunarvist vegna agaviður-
laga teldist ekki til refsitíma og
brytu gegn grundvallarreglum
íslensks réttar, þar með talið 65.
grein stjórnarskrárinnar um að
enginn yrði sviptur frelsi sínu nema
úrskurður dómara kæmi til.
Ríkisstjórn: Viðeyjarstjórnin.
Fyrsta ríkisstjórn Davíðs Oddssonar.
Sjálfstæðisflokkur. Alþýðuflokkur.
1998 - Jafnræðisregla Andstætt
jafnræðisreglu og atvinnufrelsi er
að gera til frambúðar greinarmun
á mönnum varðandi rétti til veiði-
heimilda sem byggðist á eignar-
haldi manna á skipum á tilteknum
tíma. Í dómnum var meðal annars
vísað til ákvæða Mannréttindasátt-
mála Evrópu um bann við mis-
munun.
Ríkisstjórn: Önnur ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar. Sjálfstæðis-
flokkur. Framsókn.
2000 - Jafnræðisreglan Ekki mátti
skerða lífeyri öryrkja vegna tekna
maka þeirra. Dómarar sögðu það
fara gegn jafnræðisreglunni sem og
fjölda alþjóðlegra laga. Breytingar
á lögum um almannatryggingar
árið 1998, sem sett voru 1993, voru
því talin andstæð stjórnarskrá.
Ríkisstjórn: Þriðja ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar. Sjálfstæðis-
flokkur. Framsókn.
2003 – Bann við afturvirkni laga
Breytingar á lögum um tekjuskatt
og eignarskatt sem skertu skatta-
legt hagræði vegna hlutabréfa-
kaupa var talin fela í sér afturvirkni
sem er bannað samkvæmt 77. gr.
stjórnarskrárinnar, sem kveður á
um slíkt.
Ríkisstjórn: Fjórða ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar. Sjálfstæðis-
flokkur. Framsókn.
2006 – Tjáningar- og atvinnufrels-
isákvæði Hæstiréttur taldi að með
algjöru banni við sýningu tóbaks á
sölustöðum hefði löggjafinn farið
út fyrir þau mörk sem tjáningar-
frelsisiákvæði stjórnarskrárinnar
og atvinnufrelsi setja.
Ríkisstjórn: Framsóknar og Sjálf-
stæðisflokks undir forystu Halldórs
Ásgrímssonar.
1943 - Prentfrelsisákvæðið Meiri-
hluti Hæstaréttar taldi að löggjöf
sem veitti ríkinu einkarétt á að gefa
út íslensk rit sem samin voru fyrir
árið 1400 væru fyrirfarandi tálmun
á útgáfu ritanna og andstæð prent-
frelsisákvæði stjórnarskrárinnar.
Ríkisstjórn: Utanflokkastjórnin
undir forystu Björns Þórðarsonar.
1958 - Eignarréttarákvæðið
Ákvæði sem sett voru með lögum
árið 1952 um lausn ítaka af jörðum
voru ekki talin samrýmast eignar-
réttarákvæðinu og höfðu því „ekki
lagagildi.“
Ríkisstjórn: Vinstristjórn I.
Hermann Jónasson leiddi. Hræðslu-
bandalagið og Alþýðubandalagið.
1986 - Jafnræði/eignarréttar-
ákvæði Tveir dómar þar sem niður-
staðan var að heimild um tekju-
stofna sveitarfélaga til að leggja
sérstakan skatt á hlunnindi í eigu
utansveitarmanna fæli í sér mis-
munandi gjaldskyldu sem byggðist
á búsetu. Ekki væri gild lagaheimild
fyrir álagningu gjaldsins þegar litið
væri til þess hve jafnræðinu væri
raskað. Vísað var til grunnreglu
eignarréttarákvæðisins.
Ríkisstjórn: Fyrsta ríkisstjórn
Steingríms Hermannssonar. Fram-
sókn. Sjálfstæðisflokkur.
1998 – Jafnræðisregla Ákvæði
skaðabótalaga sem mismunuðu
tjónþolum um rétt til miskabóta
eftir því hvort um ræddi fjárhags-
legt eða læknisfræðilegt örorkumat
var talið andstætt jafnræðisreglu
stjórnarskrárinnar og friðhelgi
einkaréttar.
Ríkisstjórn: Önnur ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar. Sjálfstæðis-
flokkur. Framsókn.
2000 – Jafnræðisregla Takmark-
anir sem settar voru við sóknar-
aðild föður að barnsfaðernismáli
í barnalögum voru taldar brjóta
í bága við jafnræðisreglu og rétt
manna til að fá úrlausn dómstóla
um málefnið.
Ríkisstjórn: Þriðja ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar. Sjálfstæðis-
flokkur. Framsókn.
2002 – Réttur til að semja um
kjör Ekki mátti setja lög á verkfall
sjómanna. Þeir höfðu stjórnar-
skrárvarinn rétt til þess að semja
um starfskjör sín. Hann var einnig
margvarin með alþjóðalögum.
Ríkisstjórn: Þriðja ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar. Sjálfstæðis-
flokkur. Framsókn.
2003 – Bann við afturvirkni laga
Dómur sem féll í Hæstarétti í
kjölfar fyrri öryrkjadóms þar sem
öryrkjar töldu sig eiga rétt á að fá
óskerta tekjutryggingu á árunum
1999 og 2000. Þeir ættu kröfu-
rétt á ríkið sem yrði ekki skertur
með afturvirkri og íþyngjandi
löggjöf. Því var ekki hægt að beita
skerðingarreglu með lögum gagn-
vart greiðslu tekjutryggingar á
þessu tímabili.
Ríkisstjórn: Fjórða ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar. Sjálfstæðis-
flokkur. Framsókn.
inni Stjórnskipunarréttur. Mannréttindi, eftir Björgu
Thorarensen, prófessor við lagadeild Háskólans. Á
árunum 1992 til 2003 fór lagasetning ríkisstjórna með
Davíð Oddsson í fararbroddi níu sinnum gegn stjórnar-
skránni.
Í flestum mála ríkisstjórnarinnar nú hefur komið
fram sú krafa að ráðherra málaflokksins, jafnvel ríkis-
stjórnin sjálf, víki vegna dómanna. Því er spurt hvers
vegna íslenskir ráðamenn sæti ekki ábyrgð þegar
þeir fara ekki að lögum, eins og þekkist á Norðurlönd-
unum?
Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir, lektor við stjórnmála-
fræðideild Háskólans, segir stöðuna hér á landi aðra en
á hinum Norðurlöndunum, þar sem menn axli frekar
pólitíska ábyrgð. Hér sé samfélagið minna og tæki-
færin færri. Því sé erfiðara fyrir ráðamenn að segja af
sér þar sem þeir hafi ekki að neinu að hverfa. „Hér er
þrengra um allt og því ekki þessi hefð að axla ábyrgð.
Menn neita út í hið óendanlega – og það virkar,“ segir
hún. „Á Norðurlöndunum er litið svo á að menn komi
sterkir inn eftir að hafa axlað ábyrgð. Þannig er það
einnig í Bretlandi.“
Sigurbjörg bendir á að þar sem lögbrot íslenskra
ríkisstjórna í heild sinni hafi ekki verið tekin saman sé
erfitt að sjá mynstrið samanborið við fyrri reynslu. „En
það þarf líka að skoða samhengið. Mikið af flóknum
málum hafa komið í ljós í kjölfar hrunsins,“ segir hún
og bendir á að nú sjáist til að mynda afleiðingar þess að
eftirlit hafi verið minnkað og sett í hendur markaðarins
sjálfs; þeirra sem hefði átt að hafa eftirlit með.
„Auk þess sem nú er að verða meiri vitunarvakning í
samfélaginu. Í aðdraganda hrunsins virðast lögbrot hafa
viðgengist – eins og til dæmis gengislánin. Hvernig á að
bregðast við slíku eftirá? Það er ekki til neitt þekkt stjór-
ntæki til að taka á því svona eftirá,“ segir hún.
Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir
gag@frettatiminn.is
Ráðherrar, Steingrímur og Svandís núverandi, og Árni Páll Árnason fyrrverandi, í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur. Árni Páll
og Svandís koma bæði að dómsmálum sem fallið hafa á tíma ríkisstjórnarinnar og henni í óhag.
Fermingartilboð
Rúmföt frá 7.990 kr
100% Pima bómull
Sendum frítt úr
vefverslun
Lín Design Laugavegi 176 Sími 5332220 www.lindesign.is
16 fréttaskýring Helgin 16.-18. mars 2012