Læknablaðið - 15.06.1995, Side 14

462
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
og smitvarnir líkamans. Rannsóknir með
erfðatækni hafa einnig varpað Ijósi á skyldleika
stofna og útbreiðslu faraldra (tafla III).
M stofngerð: M prótín er að finna í frumu-
vegg keðjukokka af flokki A. Til eru meira en
50 tegundir M prótína. Flokkun keðjukokka af
flokki A eftir gerð M prótína er ein af mörgum
flokkununr þeirra. Því meira sem baktería ber
af M prótínum þeim mun meinvirkari er hún
(I) . M prótín hindra frumuát með því að
minnka virkni komplement kerfisins. Mótefni
myndast gegn M stofnum eftir fyrstu sýkingu
og hindra endursýkingu. Hægt er að vera smit-
beri ákveðins stofns þó að mótefni gegn hon-
um séu til staðar. Berist M stofn hratt milli
manna eykst magn M prótína og þar með
meinvirkni bakteríunnar. Fyrst eftir smit er
nrest af M prótínum á keðjukokkum af flokki
A en þeim fækkar eftir því sem lengra líður og
bakterían verður þá nrinna smitandi og minna
meinvirk (1-3,6,42).
Lengi hefur verið vitað að vissir M stofnar
valda frekar ákveðnum gerðum sýkinga eða
fylgikvilla til dæmis gigtsótt og nýrnahnoðra-
bólgu (1-6). Þeir stofnar sem helst hafa verið
tengdir STSS eru M-l, M-3 og í minna mæli
M-18. í faraldri ífarandi sýkinga í Noregi 1987-
1988 var um M-1 að ræða í 87% blóðsýkinga
(II) . í Svíþjóð fannst M-1 í 70% tilfella ífarandi
sýkinga þegar þær tvöfölduðust veturinn 1988-
1989 (12). Síðustu 10-15 árin þar á undan hafði
M-1 verið frekar sjaldgæfur í Noregi og Sví-
þjóð. Schwartz og félagar (43) rannsökuðu M
gerðir frá ýmsum svæðum Bandaríkjanna á ár-
unum 1972-1988. Á þessum tíma varð aukning
á sýkingum vegna M-1 og M-18, sérstaklega á
Tatla III. Hugmyndir um ástœöur STSS.
Aukin meinvirkni vegna vissra M - stofna:
M-1
M-3
M-18
Aukin meinvirkni vegna exótoxína:
SPEA í Bandaríkjunum
SPEB í Evrópu
Hlutleysandi mótefni:
Gegn M - prótínum
Gegn SPEA eða SPEB
Skyldleiki stofna og ákveðin samsetning ýmissa arfgerða:
M-1/ET1/speA2
M-3/ET2/speA3
árunum 1980-1988 þegar M-1 olli 50% sýkinga.
M-1 og M-18 reyndust hafa meiri hæfileika til
að valda ífarandi sýkingum. M-1 fylgdi aukin
dánartíðni miðað við aðra stofna hvort sem um
var að ræða ífarandi sýkingu eða ekki. Svipaða
sögu er að segja af öðrum rannsóknum og ein-
stökum tilfellum (11-27,44).
Pyrotoxin: Keðjukokkar af flokki A fram-
leiða fjórar gerðir af pyrogen exotoxin
(A,B,C,D). SPEA er bæði hvað gerð og verk-
un varðar, að mörgu leyti líkt TSST-I sem talið
er vera helsta ástæða toxic shock syndrome af
völdum keðjukokka (28). SPEA og SPEC
flytjast á milli baktería með bakteríuveirum en
gen SPEB eru í genasafni bakteríunnar sjálfr-
ar. Það er mismunandi eftir stofnum hvaða
tegundir SPE bakteríurnar framleiða og
hversu rnikið.
SPE valda útbrotunum í skarlatssótt þegar
endursýking verður með bakteríu sem inni-
heldur sömu gerð af SPE. SPE geta haft mun
alvarlegri áhrif við fyrstu sýkingu. Þekkt áhrif
SPE (SPEA hefur mest verið rannsakað) eru
meðal annars hitahækkun, skert starfsemi net-
þekjufrumna (RE), bein frumudrepandi áhrif
(til dæmis á hjartavöðva), ýmsar gerðir út-
brota, bæling á ónæmissvari, breytingar á
gegndræpi æða og aukin áhrif endótoxína frá
Grams neikvæðum bakteríum (1,3,6,14,28,32,-
45). Lengi hefur verið þekkt að endótoxín frá
Grams neikvæðum bakteríum valda alvarleg-
um fjölkerfabilunum með ræsingu á storku-
kerfinu, kínínkerfinu, komplímentkerfinu og
framleiðslu ýmissa cýtókína (3). Mikilvægust
cýtókína eru talin vera tumor necrosis factor
(TNF) og interleukin-1 (IL-1). Illa hefur gengið
að tengja saman keðjukokkasýkingar af
flokki A og aukna virkni Grams neik-
væðra endótoxína. í fyrstu töldu menn
að SPEA yki áhrif Grams neikvæðra
endótoxína frá bakteríum í meltingar-
vegi. Nú hefur verið sýnt fram á að
SPEA eykur framleiðslu á TNF og IL-1
in vitro og því komin hugsanleg skýring á
fjölkerfabilunum tengdum keðjukokk-
um af flokki A (45). SPEA er einnig
talið virka sem svokallaður ofurmót-
efnavaki sem getur valdið víðtækri
ónæmisræsingu án hefðbundinna tengsla
við HLA-II og T-hjálparfrumur (5) og
stuðlað þannig að kröftugu svari frá ón-
æmiskerfinu og losti.
Tengsl SPEA og baktería sem valda