Læknablaðið

Árgangur

Læknablaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 26

Læknablaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 26
720 LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81 hersveit heilbrigðisþjónustunnar ræður ekki niðurlögum hennar. Þvert á móti er það hverj- um manni eðlilegt að hrörna og deyja. Við eigum að forgangsraða í heilbrigðisþjónustu með því að hætta vonlausum hernaðaraðgerð- um í ímynduðu stríði; með því að leggja áherslu á forvarnir, rannsóknir, umhyggju og líkn, en láta af oflœkningum og vígvallarhjálp umfram skynsamleg mörk (48). Talsmenn lífs- kostakvarðans greinir að vísu nokkuð á um hvar og hvernig skuli draga þessi skynsamlegu mörk. Ég ætla að huga hér að þrenns konar útfærslu kvarðans: gl) Að mati Eric Matthews liggja mörkin milli hefðbundinna og hátækni-vísinda. Frjáls- lyndisstefnan gengur út á að eyða sem mest allri forgjöf (neikvæðri eða jákvæðri) sem nátt- úran hefur ófyrirsynju úthlutað einstaklingum. Það er gert á sviði læknisfræðinnar með hefð- bundnum læknisdómum. Barnasjúkdómur, bflslys unglings, sykursýki miðaldra manns — allt er þetta ástand sem stangast á við hinn náttúrlega skikk, eðlilega lífskosti. Slíkt ástand kallar fram raunverulega þörf fyrir hjálp sem aftur skapar skyldu hjá samfélaginu til lið- veislu. Eðlilegt slit manns á lífsgöngunni getur valdið löngun til umbóta en hún er ekki raun- veruleg þörf og framkallar enga skyldu hjá öðr- um — nema þá hugsanlega umframskyldu, það er lofsverða löngun til liðveislu umfram sið- ferðilega kvöð. Því er ekki ástæða til að samfé- lagið kosti aðgerðir á borð við líffæraflutninga og hjartaaðgerðir hjá miðaldra fólki og eldra (sem væri, hvort eð er, undir venjulegum kringumstæðum, á fallanda fæti), kostnaðar- samar björgunaraðgerðir á fyrirburum (sem hefðu dáið við náttúrulegar aðstæður) eða tæknifrjóvganir (til handa fólki sem ófrjótt er frá náttúrunnar hendi). Allar hátækniaðgerð- irnar stuðla að óeðlilegum lífskostum í stað eðlilegra, og ættu því að strikast út af forgangs- listanum — sem þar með yrði viðráðanlegur fyrir samfélagið (49). g2) Hugmyndin að baki lífskostakvarða Norman Daniels og Vilhjálms Arnasonar er svipuð og hjá Matthews þó að framsetningin sé því fágaðri sem hinn heimspekilegi bakgrunn- ur þeirra er skýrari, það er að segja réttlætis- kenning Rawls. Vernda skal eftir föngum lífs- kostasvið einstaklinga þannig að réttur þeirra til lífsgæða verði sem jafnastur, ekki á hverjum tímapunkti heldur í heild, þegar horft er yfir æviskeiðið allt. Með öðrum orðum: Stefnt skal að því að sem flestir geti nýtt sér þau tækifæri sem sanngjarnt er að ætlast til að einstakling- um á þeirra aldursskeiði standi til boða. Meg- inrökin eru þessi: Það færi ekki á milli mála að einstaklingar undir fávísisfeldi Rawls (sjá kafl- ann Hvað er réttlœti?) myndu úthluta sér ólík- um hlutföllum lífsgæða á ólíkum æviskeiðum; þeir kysu til dæmis ugglaust frjórri lífsnautn sér til handa um tvítugt en sjötugt. Þar eð allt sem gildir innbyrðis um skiptingu lífsgæða hjá ein- staklingi gildir líka um skiptingu gæða milli einstaklinga þá er réttlátt að fólk á einu ævi- skeiði (lífskostasviði ellinnar) mæti almennt af- gangi gagnvart fólki á öðru (æskuskeiði) (50). En er slíkt aldursmisrétti (ageism) ekki hlið- stætt kynþátta- (racism) eða kynjamisrétti (sexism) og jafn forkastanlegt? Nei, segja lífs- kostasinnar, því að fyrir öllum á að liggja að verða gamlir, andstætt því að breytast úr karli í konu, hvítingja í svertingja og svo framvegis. Þar sem mismunun lífskostakvarðans kemur jafnt niður á öllum sem ná ákveðnum aldri er því ekki raunverulegt misrétti á ferð heldur þvert á móti jafnrétti (51). g3) Daniel Callahan, formaður Hastings Center sem er þekktur hugmyndabanki í heil- brigðissiðfræði, hefur gert sér mikinn mat úr greiningu þeirra Rawls og Daniels. En lífs- kostakvarði Callahan er þó mun afdráttarlaus- ari og Daniels væri að minnsta kosti miðlungi hrifinn af því að hann væri nefndur í sömu andrá og sinn. Callahan vill ekki, eins og Dan- iels eða Vilhjálmur Árnason, að réttur fólks til heilbrigðisþjónustu fari smám saman þverr- andi eftir aldri, heldur að skorið sé á hann með ákveðnum hætti í eitt skipti fyrir öll eftir að náttúrulegu lífsskeiði þess er lokið. Nokkuð er á reiki hjá Callahan og fylgismönnum hans ná- kvæmlega hvenær tími hinna miklu heilla- brigða sé kominn, þeir tala ýmist um 65,75 eða 85 ára aldur (52), en eftir það á hinn sjúki ekki rétt á neinu nema líknarmeðferð, óháð bata- horfum, þar á meðal ekki endurlífgun, aðgangi að öndunarvél, næringar- og vökvagjöf í æð eða sýklalyfjum (53). Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að Callahan lítur ekki á lífskosta- kvarða sinn sem neyðarbrauð í heimi takmark- aðra gæða (eins og skilja má á Daniels), þannig að til hans þyrfti ekki að grípa ef næg efni væru á því að kosta meðferð allra, óháð aldri. Calla- han telur það þvert á móti hinum öldruðu sjálf- um fyrir bestu að njóta ekki neinnar hefðbund- innar læknishjálpar eftir að eðlilegu lífsskeiði
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Læknablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknablaðið
https://timarit.is/publication/986

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.