Læknablaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 26

720
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
hersveit heilbrigðisþjónustunnar ræður ekki
niðurlögum hennar. Þvert á móti er það hverj-
um manni eðlilegt að hrörna og deyja. Við
eigum að forgangsraða í heilbrigðisþjónustu
með því að hætta vonlausum hernaðaraðgerð-
um í ímynduðu stríði; með því að leggja
áherslu á forvarnir, rannsóknir, umhyggju og
líkn, en láta af oflœkningum og vígvallarhjálp
umfram skynsamleg mörk (48). Talsmenn lífs-
kostakvarðans greinir að vísu nokkuð á um
hvar og hvernig skuli draga þessi skynsamlegu
mörk. Ég ætla að huga hér að þrenns konar
útfærslu kvarðans:
gl) Að mati Eric Matthews liggja mörkin
milli hefðbundinna og hátækni-vísinda. Frjáls-
lyndisstefnan gengur út á að eyða sem mest
allri forgjöf (neikvæðri eða jákvæðri) sem nátt-
úran hefur ófyrirsynju úthlutað einstaklingum.
Það er gert á sviði læknisfræðinnar með hefð-
bundnum læknisdómum. Barnasjúkdómur,
bflslys unglings, sykursýki miðaldra manns —
allt er þetta ástand sem stangast á við hinn
náttúrlega skikk, eðlilega lífskosti. Slíkt ástand
kallar fram raunverulega þörf fyrir hjálp sem
aftur skapar skyldu hjá samfélaginu til lið-
veislu. Eðlilegt slit manns á lífsgöngunni getur
valdið löngun til umbóta en hún er ekki raun-
veruleg þörf og framkallar enga skyldu hjá öðr-
um — nema þá hugsanlega umframskyldu, það
er lofsverða löngun til liðveislu umfram sið-
ferðilega kvöð. Því er ekki ástæða til að samfé-
lagið kosti aðgerðir á borð við líffæraflutninga
og hjartaaðgerðir hjá miðaldra fólki og eldra
(sem væri, hvort eð er, undir venjulegum
kringumstæðum, á fallanda fæti), kostnaðar-
samar björgunaraðgerðir á fyrirburum (sem
hefðu dáið við náttúrulegar aðstæður) eða
tæknifrjóvganir (til handa fólki sem ófrjótt er
frá náttúrunnar hendi). Allar hátækniaðgerð-
irnar stuðla að óeðlilegum lífskostum í stað
eðlilegra, og ættu því að strikast út af forgangs-
listanum — sem þar með yrði viðráðanlegur
fyrir samfélagið (49).
g2) Hugmyndin að baki lífskostakvarða
Norman Daniels og Vilhjálms Arnasonar er
svipuð og hjá Matthews þó að framsetningin sé
því fágaðri sem hinn heimspekilegi bakgrunn-
ur þeirra er skýrari, það er að segja réttlætis-
kenning Rawls. Vernda skal eftir föngum lífs-
kostasvið einstaklinga þannig að réttur þeirra
til lífsgæða verði sem jafnastur, ekki á hverjum
tímapunkti heldur í heild, þegar horft er yfir
æviskeiðið allt. Með öðrum orðum: Stefnt skal
að því að sem flestir geti nýtt sér þau tækifæri
sem sanngjarnt er að ætlast til að einstakling-
um á þeirra aldursskeiði standi til boða. Meg-
inrökin eru þessi: Það færi ekki á milli mála að
einstaklingar undir fávísisfeldi Rawls (sjá kafl-
ann Hvað er réttlœti?) myndu úthluta sér ólík-
um hlutföllum lífsgæða á ólíkum æviskeiðum;
þeir kysu til dæmis ugglaust frjórri lífsnautn sér
til handa um tvítugt en sjötugt. Þar eð allt sem
gildir innbyrðis um skiptingu lífsgæða hjá ein-
staklingi gildir líka um skiptingu gæða milli
einstaklinga þá er réttlátt að fólk á einu ævi-
skeiði (lífskostasviði ellinnar) mæti almennt af-
gangi gagnvart fólki á öðru (æskuskeiði) (50).
En er slíkt aldursmisrétti (ageism) ekki hlið-
stætt kynþátta- (racism) eða kynjamisrétti
(sexism) og jafn forkastanlegt? Nei, segja lífs-
kostasinnar, því að fyrir öllum á að liggja að
verða gamlir, andstætt því að breytast úr karli í
konu, hvítingja í svertingja og svo framvegis.
Þar sem mismunun lífskostakvarðans kemur
jafnt niður á öllum sem ná ákveðnum aldri er
því ekki raunverulegt misrétti á ferð heldur
þvert á móti jafnrétti (51).
g3) Daniel Callahan, formaður Hastings
Center sem er þekktur hugmyndabanki í heil-
brigðissiðfræði, hefur gert sér mikinn mat úr
greiningu þeirra Rawls og Daniels. En lífs-
kostakvarði Callahan er þó mun afdráttarlaus-
ari og Daniels væri að minnsta kosti miðlungi
hrifinn af því að hann væri nefndur í sömu
andrá og sinn. Callahan vill ekki, eins og Dan-
iels eða Vilhjálmur Árnason, að réttur fólks til
heilbrigðisþjónustu fari smám saman þverr-
andi eftir aldri, heldur að skorið sé á hann með
ákveðnum hætti í eitt skipti fyrir öll eftir að
náttúrulegu lífsskeiði þess er lokið. Nokkuð er
á reiki hjá Callahan og fylgismönnum hans ná-
kvæmlega hvenær tími hinna miklu heilla-
brigða sé kominn, þeir tala ýmist um 65,75 eða
85 ára aldur (52), en eftir það á hinn sjúki ekki
rétt á neinu nema líknarmeðferð, óháð bata-
horfum, þar á meðal ekki endurlífgun, aðgangi
að öndunarvél, næringar- og vökvagjöf í æð
eða sýklalyfjum (53). Mikilvægt er að gera sér
grein fyrir því að Callahan lítur ekki á lífskosta-
kvarða sinn sem neyðarbrauð í heimi takmark-
aðra gæða (eins og skilja má á Daniels), þannig
að til hans þyrfti ekki að grípa ef næg efni væru
á því að kosta meðferð allra, óháð aldri. Calla-
han telur það þvert á móti hinum öldruðu sjálf-
um fyrir bestu að njóta ekki neinnar hefðbund-
innar læknishjálpar eftir að eðlilegu lífsskeiði