Læknablaðið

Árgangur

Læknablaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 61

Læknablaðið - 15.10.1995, Blaðsíða 61
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81 751 íðorðasafn Örverur og sýklar Sýkill er örvera (microbe, micro-organism), örsmá lífvera sem sýkt getur tilteknar lifandi verur og valdið sjúklegum breytingum í vefjum þeirra. Helstu flokkar sýkla eru bakter- íur (bacteria), sveppir (fungi) og frumdýr (protozoa). Þó að heitið microbe hafi eingöngu verið ætlað þeim lífverum sem sjást í smásjá, þá fjallar sýkla- fræðin einnig um veirur (viru- ses), sem eru of smáar til að sjást í ljóssmásjá, og orma (hel- minths), sem vel sjást með ber- um augum. Sýklar og sníklar Rétt er að ítreka það að sýkl- ar eru allar þær örverur sem geta sýkt og valdið sjúklegum breytingum hjá öðrum lífver- um. Heitið er ekki takmarkað við bakteríur. Rotverur (sap- hrophytes) nefnast þær örverur sem lifa í rotnandi lífrænu efni, en sníklar (parasites) þær sem lifa á öðrum lifandi verum og fá næringu frá þeim. Merking heit- isins sníkill í læknisfræðilegu samhengi er þó núorðið gjarnan þrengri og vísar þá eingöngu í þau frumdýr og orma, sem sýkja menn. Mikilvægur flokkur ör- vera (commensal micro-orga- nisms) lifir hins vegar á mannin- um án þess að valda sjúkdómi eða sjúklegum breytingum. Þær mætti nú kalla gistiverur. Með hljóðlíkingu við heitið sníkill gæti ^istivera einnig heitið gist- ili. Ymsar gistiverur valda þó sjúklegum breytingum þegar sýklavarnir líkamans bila eða þegar þær komast inn í vefi gegnum rofið yfirborð. Slíkar verur nefnir Iðorðasafnið tæki- færissýkla. lækna 70 Sýklaheiti Heiti ýmissa sýkla hafa verið þýdd á íslensku og hljóma dá- vel. Nefna má keðjuhnettlu fyrir Streptococcus, klasa- hnettlu fyrir Staphylococcus, bogsýkil fyrir Campylobacter, snældugeril fyrir Clostridium og veiru fyrir virus. Flest íslensku sýklaheitin eiga þó erfitt upp- dráttar. Sum sýnast hjákátleg, svo sem blóðfíkill fyrir Hemo- philus og iðrakeðjusýkill fyrir Enterococcus, en önnur óhæfi- lega stirðleg, svo sem lungna- bólgustafsýkill fyrir Klebsiella pneumoniae. Enn fremur má segja að nákvæmni skorti, þegar almennt lýsandi heiti kemur í stað fræðilegs nafns sem á að vera einhlýtt, til dæmis lungna- hnettla, eða lungnabólgubakt- ería fyrir pneumococcus. Heitið bacterium (fleirtala bacteria) er myndað af gríska orðinu baktron sem merkir staf- ur. íðorðasafnið gefur íslensku heitin baktería, sem er kven- kynsorð, og gerill, sem er karl- kynsorð. Heitið gerill vísar til þess að flestar bakteríur geta gerjað, sundrað vissum lífræn- um efnasamböndum og breytt þeim í einfaldari efni. Gerjunar- hæfni baktería er nú notuð við bakteríurannsóknir til að að- greina tegundir þeirra. Gerill er þó gagnslítið heiti annars staðar en á rannsókastofum, enda nota flestir læknar nú heitið baktería í daglegu starfi. Sýklar eru margir og tegund- um þeirra virðist stöðugt fjölga. Stöðugt er unnið að grunnrann- sóknum á sýklum og sú vitn- eskja sem fæst leiðir stundum til þess að viðtekin flokkun breyt- ist eða að skipta verður um nöfn á ákveðnum tegundum. Nægir að nefna bakteríuna Helico- bacter, sem fyrir skömmu hét Campylobacter og þar áður Vibrio. Heiti sýkla eiga sér margvíslegan uppruna, oft eru þau dregin af nöfnum vísinda- manna (Salmonella, Escher- ichia, Klebsiella, Neisseria, Nocardia), stundum af sérstöku útliti (Streptococcus, Dip- lococcus, Clostridium, Hel- icobacter, Corynebacterium, Spirochaeta), en einnig af stað- setningu sýkingar í líkamanum (Pneumococcus), sjúklingahópi sem hefur veikst af þeirra völd- um (Legionella), búsetu í lík- amanum (Enterococcus) eða jafnvel af hegðun á smásjárgleri (Vibrio). Mannanöfnin er óger- legt að þýða á íslensku og einnig mörg hinna, svo að vel sé. Umritun sýklaheita I pistli í Fréttabréfi lækna í ágúst 1990 fjallaði Karl Kristins- son læknir um nafngiftir í sýkla- fræði. Þar kemur fram að ein- ungis örfá hinna íslensku bakt- eríuheita séu í notkun og segir Karl beinum orðum; Óþarfi er að íslenska öll bakteríunöfn. Undirritaður vill nú stíga skrefi lengra og leggur til að bakteríu- heiti verði ekki lengur þýdd á íslensku heldur umrituð nokk- urn veginn hljóðrétt eins og heiti lyfja og lyfjaefna. Sem dæmi má taka: stafýlókokkur, streptókokkur, salmónella, eserikía, klebsíella, Iistería og hemófílus. Æskilegt væri að fenginn yrði vinnuhópur til að ganga frá samræmdum reglum. Jóhann Heiðar Jóhannsson
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Læknablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknablaðið
https://timarit.is/publication/986

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.