Læknablaðið - 15.10.1995, Síða 30

724
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
að svipaðri aðferð væri beitt í gæðaárareikn-
ingum — eða að fyrstu árin eftir meðferð vægju
að minnsta kosti þyngra en síðari ólifuð ár?
Einn kostur væri sá að fyrsta árið vægi 1, það
næsta 0,9, hið þriðja 0,9 í öðru veldi og svo
framvegis. Þar með yrðu 25 ólifuð ár 9,3 sinn-
um verðmætari en eitt ár og 50 ár 10 sinnum
verðmætari en eitt ár. Með þessu móti endur-
speglaði gæðaárakvarðinn að minnsta kosti
skár gildismat lækna og almennings og líktist
meir eðlilegum núvirðisreikningi, auk þess
sem komið væri að einhverju leyti til rnóts við
sjónarmið hinna öldruðu (62).
Ég hygg að enn ríkari ástæða sé að bera
skjöld á móti lífskostakvarðanum en nokkurn
tíma dólganytjastefnu gæðaárakvarðans.
Gjalda ber varhuga við kenningu sem vill fast-
setja eðlilegt lífsskeið (Callahan) eða liefð-
bundna lœknisdóma sem fólk eigi siðferðilegan
rétt á (Matthews). Túlkun þeirra Daniels og
Vilhjálms Arnasonar er að vísu talsvert fágaðri
en hinna en veltur þó á endanum á mjög sér-
kennilegri hugmynd um jafnrétti til lífsgæða,
hugmynd sem meðal annars leiðir af sér að
kúgi ég þig í 30 ár og svo þú mig í önnur 30 þá
hafi ekkert misrétti ríkt í samskiptum okkar!
Það fullnægir naumast jafnréttiskröfu hinna
öldruðu að vera tjáð að sem æskunnar eftirlæt-
isbörn hafi þeir tekið út lífsgæðakvóta sinn og
eigi nú, sem ellinnar olnbogabörn, ekkert eftir
til skiptanna.
Einn höfuðgallinn við bæði gæðaára- og lífs-
kostakvarðana er sá að þeir fela báðir í sér
aldursmisrétti (ageism). Það er að vísu dulbúið
með ýmsum hætti en hinir öldnu hafa skilið
fyrr en skellur í tönnunum og brugðist harka-
lega við víða um heim, þar á meðal á Islandi.
Þannig spurði-formaður Félags eldri borgara í
bréfi til Velvakanda, að aflokinni ráðstefnu um
forgangsröðun, hvort hætta ætti að lækna
gamalt fólk og hvort læknaeiðurinn væri
gleymdur. Að auki sagði hann;
„Pess gœtir að mínum dómi í vaxandi mœli
að rœtt sé gáleysislega og í niðrandi tóni um
gamalt fólk. Slíkt er til vansœmdar þeim sem
það gera. Þessi hópur hefur skilað þjóðfélagi
okkar sínu dagsverki og velþað. Þær kynslóðir
sem nú eru á gamalsaldri eiga stærstan þáttinn í
þeirri umbyltingu til hins betra sem orðið hefur
á þjóðfélagi okkar á þessari öld. Þeim séþökk. “
(63)
Við það sjálfsagða réttlætissjónarmið sem
fram kemur í orðum formannsins — að ein-
staklingar sem auðgað hafi lífið í kringum sig
langt umfram það sem þeir glötuðu sjálfir eigi
síst skilið að hamingjubann falli þeim til handa
á gamals aldri — má bæta hreinræktaðri nytja-
rökum: Hætt er við að með því að gera aldraða
að blóraböggli alls útgjaldaauka heilbrigðis-
kerfisins firrum við okkur ábyrgð á að leita
annarra leiða til að hefta þennan vöxt og við-
höldum þannig ríkjandi ástandi (64). Það má
vel satt vera að hinir öldnu liggi best við höggi
(lífaldur er hlutlægur mælikvarði sem auðvelt
er að festa hendur á) (65) en ekki er þar með
sagt að það sé réttlátt — eða rétt — að leita
umfram allt höggstaðar á þeim.
Fáir í röðum aldraðra yrðu líklega til að taka
undir þau orð Vilhjálms Árnasonar að Skefjar
settar sé „afbragðsbók" (66). Callahan gengur
raunar manna lengst í mismunun gagnvart
gömlu fólki, svo að stappar nærri öfgum á köfl-
um, til dæmis þegar hann vill meina því um alla
marktæka læknishjálp eftir að ákveðnum aldri
er náð, óháð vilja þess og aðstæðum að öðru
leyti. Margt af því sem Callahan segir um ellina
og mat okkar á henni er þó allrar athygli vert.
Hann bendir til dæmis á að þegar öllu sé á
botninn hvolft kunni viðhorf okkar til stöðu
hinna öldruðu í forgangsröðinni að markast af
öðru en hugmyndum um réttlæti eða sanngirni,
nefnilega af djúprættri afstöðu okkar til eðlis
og takmarkana mannlífsins. Hann greinir þar á
milli „línuhyggju" og „hringhyggju.“ Fylgjend-
ur hinnar fyrrnefndu skynji lífið sem línu sem
klippt sé á að ósekju við dauðann; þeir fagni
því hverri framför læknisfræðanna sem stuðlar
að lengingu bærilegs lífs og voni að í framtíð-
inni megi lengja meðalaldur fólks nánast í hið
óendanlega. Á hinn bóginn sjái hinir síðar-
nefndu, þar á meðal Callahan sjálfur, lífið fyrir
sér sem náttúrulegt hringferli sem ekki beri að
raska með neinum vélabrögðum; og það sé
ekkert böl í því fólgið að deyja þegar hinn
venjulegi tími sé kominn, jafnvel þótt einstakl-
ingurinn kunni þá enn að vera vel röskur til
hugar og handa (67).
Ef til vill tengist andúð mín á lífskostakvarð-
anum hinni ríku línuhyggju minni, er Callahan
myndi nefna svo; tregðu minni að fallast á
forsendur þeirrar hringhyggju sem einnig kem-
ur skýrt fram í lokaorðunum í bók Vilhjálms
Árnasonar. Þar snýst Vilhjálmur öndverður
gegn þeirri hugsun að litið sé á hrörnun manns-
ins sem óvin er „berjast eigi gegn af öllum
mœtti" með því að beisla „tækniklárinn og