Læknablaðið - 15.12.1996, Blaðsíða 16

842
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
Áfengisneysla: Skráð áfengisneysla á íslandi
á rannsóknartímabilinu er mjög lítil, eða frá
2,1-4,9 lítrar af hreinum vínanda á íbúa 15 ára
og eldri. Hlutfallslegt verð á áfengi var mjög
hátt (31), áfengisauglýsingar bannaðar og inn-
flutningur og dreifing var í höndum Afengis-
og tóbaksverslunar ríkisins. Áætluð óskráð
neysla á árinu 1975 var metin um 30% af
skráðri neyslu (31).
Ástœður lágrar tíðni áfengisskorpulifrar á ís-
landi: Ástæðurnar fyrir lágri tíðni áfengis-
skorpulifrar á íslandi eru sennilega margar.
Island fellur mjög vel inn í þá gamalkunnu
mynd sem þekkt er frá öðrum þjóðum um
fylgni áfengisneyslu og áfengisskorpulifrar þar
sem ísland hefur lægstu áfengisneyslu og
lægstu tíðni áfengisskorpulifrar sem þekkt er.
Þrátt fyrir þetta eru sterkar vísbendingar um
að aðrir þættir geti einnig komið við sögu. I
krufningum á 370 íslenskum karlmönnum með
staðfesta sögu um áfengissýki fundust aðeins
sex tilfelli (1,6%) af skorpulifur (32). Til sam-
anburðar sýndu 11 stórar krufningarrannsóknir
á áfengissjúklingum í öðrum löndum tíðni á
bilinu 2,4-28% með meðaltal í kringum 15%
(33). Þetta vekur spurninpar um erfðafræðileg
og/eða umhverfisáhrif. Áhugaverð rannsókn
var gerð á Grænlandi þar sem borin var saman
tíðni skorpulifrar hjá Inúítum og Dönum. Þrátt
fyrir umtalsvert meiri áfengisneyslu á Græn-
landi og mjög útbreidda lifrarbólgu B sýkingu,
þá reyndist tíðni skorpulifrar sú sama hjá báð-
um þjóðum (34). Inúítar og Islendingar eiga
eitt sameiginlegt en það er fæðið, sem í báðum
löndum er ríkt af eggjahvítu og fitu. Faralds-
fræðileg rannsókn í 28 löndum á sambandi
dánartíðni vegna skorpulifrar og næringar-
ástands sýndi að eggjahvíturíkt fæði hafði
verndandi áhrif og sérstaklega dýraeggjahvíta
(35). Neysla Islendinga á dýraeggjahvítu er sú
mesta í heimi eða 94 grömm á íbúa á dag en
meðalneysla vestrænna þjóða er í kringum 60
grömm á íbúa á dag (36). Líffræðilegt gildi
dýraeggjahvítu er mikið en það leiðir til þess að
lifrin fær mikið magn af efnum sem verka
verndandi gegn sindurefnum sem myndast við
umbrot alkóhóls.
Lækkun á dánartíðni vegna áfengisskorpu-
lifrar er sérlega áhugaverð í ljósi þess að á
rannsóknartímabilinu jókst áfengisneysla um
130%. Þetta samrýmist ekki fyrrnefndri fylgni
milli áfengisneyslu og skorpulifrar (2-9). Nið-
urstöður okkar rannsóknar eru í betra sam-
ræmi við nýlega rannsókn frá Kanada (14) og
vekur spurningar um hvort forvarnaraðgerðir
á íslandi hafi rofið þessi gamalkunnu tengsl
áfengisneyslu og skorpulifrar. AA-samtökin
voru stofnuð á íslandi 1954, fyrstu meðferðar-
stöðvar við áfengissýki hófu starfsemi 1953 og
1955 og sjúkrarýmum hefur fjölgað jafnt og
þétt síðan. SÁA var stofnað árið 1976 og sam-
fara því var mikil vakning og áróður fyrir að
líta á og meðhöndla áfengissýki sem sjúkdóm.
Nákvæm skráning er á innlögnum til meðferð-
ar á áfengissýki og lyfjamisnotkun á tímabilinu
1975-1985 (37). í lok árs 1985 höfðu 3,6% ís-
lendinga 15 ára og eldri verið lagðir inn til
meðferðar við áfengissýki og hver sjúklingur
að meðaltali fjórum sinnum. Fjöldi sjúkrarúma
fyrir áfengissjúka var 165 á 100.000 íbúa árið
1985 sem er tvisvar til þrisvar sinnum meiri en í
hinum norrænu löndunum (37). Tíðni fyrstu
innlagna var sú sama og tíðni áfengissýki, met-
in í póstkönnunum í kringum 1980 (38). Árið
1990 var félagafjöldi AA áætlaður um 4000
manns (2,2% fullorðinna íslendinga) og þar af
höfðu 3000 haldið bindindi lengur en í ár
(Hildigunnur Ólafsdóttir 1993 ICSAA (Int-
ernational Collaborative Study of Alcoholics
Anonymus) óútgefið). Flest bendir til að með-
ferð við áfengissýki á íslandi sé mjög virk. Sú
rannsókn sem hér er kynnt bendir eindregið til
að meðferð við áfengissýki geti lækkað dánar-
tíðni vegna skorpulifrar óháð heildarneyslu
áfengis.
Niðurlag: Skorpulifur er lítið heilbrigðis-
vandamál á íslandi og skráð sem orsök dauða í
aðeins 0,2% tilfella almennt og 1,6% hjá
áfengissjúkum. Tíðnin er lág bæði fyrir áfengis-
skorpulifur og skorpulifur af öðrum orsökum
og ástæður þess sennilega margar. Lág tíðni
áfengisskorpulifrar er áreiðanlega að hluta til
vegna þeirrar áfengistefnu að halda heildar-
neyslu áfengis í skefjum. Henni er framfylgt
með því að hafa verð hátt, banna áfengisaug-
lýsingar og takmarka dreifingu (39). íslending-
ar hafa lengst af sætt sig við þessa stefnu, þótt
breytingar hafi orðið á seinustu árum. Tíðni
áfengisskorpulifrar hefur sennilega lækkað
vegna mjög virkrar meðferðar við áfengissýki
og virkrar AA-hreyfingar. Þessi þáttur er mjög
mikilvægur þar sem hann beinist sérstaklega að
aðaláhættuhópnum og virðist ná til velflestra
sem eiga við áfengisvandamál að stríða. Hugs-
anlegt er að hið eggjahvíturíka fæði íslendinga
verndi ofdrykkjumenn fyrir lifraráverka en