Læknablaðið - 15.04.1998, Blaðsíða 71

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
335
enska orðinu quack eða qu-
ackery sem aftur þýðir lækninga-
kák. Þá hafa á síðari árum komið
upp orð eins og til dæmis
hjálækningar og öðruvísi lækn-
ingar, en þau orð eru fundin upp
til að rugla almenning og styggja
þá síður sem fást við skottulækn-
ingar og svo til að gera þær selj-
anlegri en skottulækningar eru
góð söluvara.
Aður en lengra er haldið er rétt
að gera sér grein fyrir því að
lækningar þessar eru ekki og
geta ekki verið læknavísindi.
Mér er Ijóst, að orðið skottu-
lækningar fer fyrir brjóstið á
sumum áheyrenda minna en það
er gott og gilt íslenskt orð yfir
óhefðbundnar lækningar. Þeim
er öllum sameiginlegt, að þær
eru ekki byggðar á vísindalegum
grunni en það segir ekkert um
gagnsemi þeirra eða gildi. Ég
kem að því síðar en ég mun í
þessu spjalli nota orðið skottu-
lækningar um allar öðruvísi
lækningar.
Önnur hugtök sem við þurfum
að skoða áður en lengra er hald-
ið eru hugtökin læknislist, lækn-
ing og læknavísindi en læknis-
fræði er fræðigreinin sem bygg-
ist á þessu þrennu. Elst þessara
þátta er læknislistin en hún hefur
frá upphafi byggst á þvf að nota
reynslubundnar aðferðir til að
stuðla að lækningu sára og sjúk-
dóma. Frá upphafi menningar
hafa verið til einstaklingar í öll-
um þjóðfélögum sem hafa til-
einkað sér þessar aðferðir í rík-
ara mæli en aðrir og notað þær í
þágu meðbræðra sinna. Þeir hafa
verið kallaðir læknar. Sökum
þess að læknislistin hefur gegn-
um aldirnar byggst á reynslu-
bundinni þekkingu, sem erfitt
hefur verið að mæla og meta,
hefur fræðagrunnur hennar
lengst af verið ótraustari en ým-
issa annarra náttúruvísinda og er
það raunar enn. Það er ekki fyrr
en uppúr miðri síðustu öld og
svo á þessari öld að hægt er að
tala um læknavísindi. Vísindi
sem byggjast á tilraunarannsókn-
um og tölfræðilega viðurkennd-
um samanburðarrannsóknum,
það er að segja vísindalegri að-
ferðafræði. Læknisfræðin sem
vísindagrein er því tiltölulega
ung. Lækningin er afurðin sem
fæst með því að nota reynslu-
þekkingu og rök hinnar vísinda-
legu læknisfræði ásamt læknis-
listinni í þágu hins sjúka einstak-
lings, til að greina sjúkdóm hans,
lækna hann eða líkna ef sjúk-
dómurinn er ólæknandi. Lækn-
ing getur því bæði verið lækning
og líkn.
Saga skottulækninga
En snúum okkur aftur að
skottulækningum. Skottulækn-
ingar eru jafngamlar læknislist-
inni og telja sumir að flokka
megi allar lækningar fyrir til-
komu vísindalegrar læknisfræði
sem skottulækningar. Snemma
hefur þó verið gerður greinar-
munur á þeim sem kunnu og hin-
um sem kunnu ekki, samanber
vísu Egils, eins má nefna að í
lögum Hammurabis konungs í
Mesópótamíu um 2500 árum
fyrir Krist er kveðið á um refs-
ingar fyrir mistök í lækningum
af vankunnáttu. Hippókrates frá
Kos lagði grundvöllinn að lækn-
isfræðilegri siðfræði, sennilega á
árabilinu 560-370 fyrir Krist, en
kjarninn í kenningu hans er ann-
ars vegar að hjálpa náttúrunni til
að lækna sjúkdóma og hins veg-
ar að lækning megi aldrei skaða
sjúklinginn. Læknaeiðurinn er
byggður kenningum Hippókrat-
esar og er, í mismunandi útsetn-
ingum þó, í fullu gildi enn þann
dag í dag.
Skottulækningar hafa frá upp-
hafi vega verið í samfloti með
læknislistinni og læknisfræðinni
enda hefur viðfangsefnið verið
hið sama, hinn sjúki einstakling-
ur. Sé litið yfir svið sögunnar má
sjá að hlutverk skottulækninga
hefur verið misstórt. Stærst og
jafnframt þýðingarmest hefur
það verið í löndum þar sem ekki
hefur verið kostur á annarri
læknisþjónustu. Þegar læknavís-
indin hafa náð verulegum ár-
angri á einhverju sviði hafa
skottulækningarnar dregið sig í
hlé, um sinn, og hafi læknavís-
indunum tekist að vinna bug á
ákveðnum sjúkdómi hverfa
skottulækningar tengdar þeim
sjúkdómi. Þannig dettur engum
Til almennings.
A’altlemar Petorson.
■—- ... .. 7—: • n - - - •»'.-- - ■ - P
m lihf//.
Mynd 1. Önnur myndin úr Austra frá árinu 1900, hin úr Morgunblaðinu 1997. Loforðin eru býsna
keimlík.