Læknablaðið - 15.04.1998, Blaðsíða 6

274
Ritstjórnargrein
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84: 274-5
Ölvun og umferðarslys
„En óminnishegri og illra hóta norn
undir niðri í stiklunum þruma"
Grímur Thomsen
Þannig lýsir þjóðskáldið áhrifum áfengis,
þegar þess er neytt í meiri mæli en hóflegt get-
ur talist. Löngu er kunn sú staðreynd, að drykk-
urinn sá spillir færni manna til að beita huga og
höndum með eðlilegum hætti. Þetta á ekki síst
við, þegar mannskepnan þarf að hafa stjórn á
farartækjum sínum. Þótt mörlandanum hafi
þótt lúmskt gaman að þjóðsagnakenndum hæfi-
leikum íslenskra hesta til að ganga undir hús-
bændum sínum ölvuðum og skila þeim heim í
heilu lagi, má ekki gleyma þeim mörgu, sem
fallið hafa af baki þarfasta þjónsins eftir að
hafa fengið sér í staupinu. Ymsir þeirra skiluðu
sér ekki heim og biðu jafnvel fjörtjón af. Hitt
mun þó hafa verið fátíðara fyrr á tímum, að
hinir drukknu yllu öðrum stórfelldu líkamstjóni
nteð reiðlagi sínu.
A þessari öld varð annað uppi á teningnum
eftir að mönnum tókst að smíða sér farartæki
knúin eigin vélarafli. Nú var miklu fleiri hest-
um beitt fyrir vagninn en áður var gerlegt,
hraðinn jókst og tjónið af slysunum margfald-
aðist, ekki síst eftir að bifreiðin varð eign al-
mennings og helsti farkostur. Arið 1966 gaf
bandaríska samgönguráðuneytið út hina sögu-
frægu „hvítu skýrslu”, þar sem afleiðingar um-
ferðarslysa voru tíundaðar og umferðarslysum
lýst sem „hinum vanrækta sjúkdómi nútíma-
þjóðfélagsins”. Einkum beindist athygli manna
að alvarlegustu slysunum og svonefndum há-
orkuáverkum, sem einatt valda miklum vefja-
skemmdum með varanlegu heilsutjóni eða
dauða. Staðreyndin er sú, að slys eru ein af al-
gengustu dánarorsökum meðal okkar og sú
langalgengasta hjá fólki frá frumbernsku fram
á miðjan aldur. Flest verða banaslysin í um-
ferðinni og af umferðarslysum hljótast flestir
háorkuáverkar.
Oft má heyra rætt um orsakir umferðarslysa.
Bent hefur verið á of hraðan akstur sem skað-
vald og hugsanlegar leiðir til að draga úr ofsa-
hraða. Fleiri atriði hafa verið höfð til blóra en
ef til vill hefur heldur lítið verið rætt um hlut
áfengisneyslu í þessum efnum. Mælingar á
þéttni etanóls í blóði ökumanna, sem gerðar eru
að beiðni lögreglu, gefa mun hærri tölur um
tíðni ölvunaraksturs hér á landi en annars stað-
ar á Norðurlöndum (1). Hvort tveggja kann að
valda hér nokkru, að vandamálið sé algengara
hér á landi og að ötullegar sé gengið fram í að
ná til hinna seku. Með þéttnimælingum sem
þessum telja menn sig fá all góða samsvörum
við hið „klíníska ástand” sjúklingsins, það er
að segja ölvunareinkenni, og þar með við færni
til að stjórna ökutæki. Með mælingum á styrk
etanóls í útöndunarlofti iná komast nokkuð
nærri hinu sama en þó eru ekki allir á einu máli
um, hvort sú aðferð sé nægilega nákvæm.
Henni er ekki heldur hægt að beita hjá mikið
slösuðum, svo dæmi sé tekið. Hin gullna við-
miðun til að meta áhrif áfengis er því og verð-
ur áfram blóðþéttnimælingin.
Ölvíma spillir dómgreind og hreyfingastjórn
hjá fleirum en ökumönnum. Margur góðglaður
vegfarandi hefur rambað fótgangandi út á ak-
braut á versta tíma og orðið fyrir aðvífandi bif-
reið. Einnig hefur athygli manna beinst í vax-
andi mæli að ávana- og fíkniefnum öðrum en
áfengi. Rannsóknir á hlutdeild þeirra í orsökum
slysa eru þó skemmra á veg komnar en rann-
sóknir á þætti áfengisins.
Reynslan hefur sýnt, að opinberar tölur, sem
byggðar eru á lögregluskýrslum, nægja ekki
alltaf til að lýsa umfangi þess vanda, sem um-
ferðarslys eru. Stundum hefur fólk eitthvað að
fela fyrir yfirvaldinu og á það sannarlega einn-
ig við um áfengisneyslu í tengslum við umferð-
arslys. Oft komast læknar að raun um, að
áfengisnotkun hafi átt þátt í slysi en vegna
trúnaðarskyldu við sjúklinginn tilkynna þeir