Læknablaðið - 15.09.1999, Síða 21

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
689
lyfja voru 110, þar af voru benzódíazepínsam-
bönd 93 eða 85%. í bandarískri rannsókn var
þetta hlutfall 80% (4). Helmingur benzódía-
zepínsambandanna hér var langverkandi en í
bandarísku rannsókninni var aðeins fjórðungur
langverkandi. Mikil notkun lyfja með helming-
unartíma um eða yfir 20 klukkustundir er tals-
vert áhyggjuefni að teknu tilliti til hættu á
aukaverkunum. Margar rannsóknir hafa sýnt
fram á aukna hættu á byltum, þreytu og sljó-
leika (24-26) Flest langverkandi benzódía-
zepínsambönd í þessari rannsókn voru notuð
sem svefnlyf og í mörgum tilvikum hafa ein-
staklingar verið á þessum lyfjum meira en ár.
Þegar fólk hefur verið á svefnlyfjum í langan
tíma þá verður líkamleg breyting þannig að lyf-
ið er hætt að virka sem svefnlyf, en ef viðkom-
andi er tekinn af því verður hann fyrir frá-
hvarfseinkennum (tachyphylaxis). Upp úr
1970 var díazepamneysla óvenju mikil hér á
landi og þeir einstaklingar sem nú eru á elli- og
hjúkrunarheimilum hafa hugsanlega verið
meðal þeirra notenda. I mörgum tilvikum er
það því þannig að einstaklingar krefjast þess að
fá sín svefnlyf eins og mörg undanfarin ár. Það
krefst því sérstakrar umhyggju og alúðar að
styrkja fólk til að hætta slíkri notkun.
Eftir þvi sem aldurinn færist yfir minnkar
svefnþörf. Á stofnunum er sú tilhneiging fyrir
hendi að aldraðir fari upp í rúm mjög snemma,
kannski klukkan níu að kvöldi. Viðkomandi
einstaklingar vakna síðan upp á milli þrjú og
fjögur að nóttu, eftir þann sex til sjö tíma svefn
sem þeir þurfa. Þessir einstaklingar eru líklegir
til að vera sagðir með svefntruflanir, þótt sú sé
ekki raunin.
Svefntruflanir eru greinilega mikið vanda-
mál í þessum aldurshópi og ef hægt væri að
leysa einhvern hluta þeirra með öðrum úrræð-
um en svefnlyfjum væri það vel. Sem dæmi um
aðrar úrlausnir má nefna; sleppa allri kaffi-
neyslu að kvöldi, hafa reglulegt svefnmunstur,
sofa ekki að deginum til og auka hreyfingu.
Hvetja má það fólk, sem vaknar upp að nóttu
til, að fara seinna að sofa. Margar úrlausnir eru
fyrir hendi aðrar en svefnlyf og mætti reyna
einhverjar þeirra áður en gripið er til meðferðar
með lyfjunt (3,27). Þessi ráð geta einnig hjálp-
að þeim sem fyrir eru á lyfjum. Jafnframt mætti
smáminnka skammta til að draga úr fráhvarfs-
einkennum.
Þegar litið er á samanburð á þeim deildum
sem skoðaðar voru í þessari könnun kemur í
ljós að einstaklingar á heilabilunareiningum
eru sjaldnar án geðlyfja og oftar á fleiri en ein-
um flokki þeirra.
Val á lyfjum er mjög mismunandi eftir ein-
ingum bæði í þjónusturými og á heilabilunar-
einingum. Varðandi lyfjavalið koma þó eining-
ar í heilabilun betur út heldur en einingar í
þjónusturými. Af 46 fyrirmælum um notkun
langverkandi benzódíazepínsambanda eru 32 á
tveimur einingum í þjónusturými. Aðeins 14
eru á þessum lyfjum á þremur heilabilunarein-
ingum. Allir þeir fimm einstaklingar sem voru
á stórum skömmtum af þessunt langverkandi
lyfjum voru í þjónusturými. Einnig er mjög
áberandi munur á þjónusturými og heilabilun-
areiningum varðandi val á geðdeyfðarlyfjum. I
þjónusturými eru 30 fyrirmæli um notkun
þeirra og eru aðeins 10 þeirra af hinum nýrri
gerðum. Á heilabilunareiningum eru 16 fyrir-
mæli um notkun geðdeyfðarlyfja og þar af 12
þeirra ný sem er mjög gott.
Breytingar á meðferð með geðlyfjum voru
svipaðar fyrir heilabilunareiningar og þjón-
usturýmiseiningar, eða 51% og 58% sem hafði
verið með breytingar innan sex mánaða.
Talsverður munur reyndist vera á vali lyfja
og meðferðartíma án breytinga á milli ein-
stakra deilda. Á heildina litið koma heilabilun-
areiningar betur út hvað varðar róandi lyf,
svefnlyf og geðdeyfðarlyf. Varðandi sterku
geðlyfin þá var notkun þeirra í góðu lagi sam-
kvæmt skilmerkjum Beers.
Lokaorð
Samkvæmt þessari rannsókn þarf að fara
nánar ofan í notkun aldraðra á róandi lyfjum og
svefnlyfjum með tilliti til aukaverkana af þeirra
völdum og væri fróðlegt að fara ofan í saumana
á tíðni byltna og sambandi þeirra við langverk-
andi benzódíazepínsambönd. Einingar í þjón-
usturými virðast einnig þurfa að huga betur að
vali geðdeyfðarlyfja þar sem þar voru notuð
geðdeyfðarlyf sem hafa allverulegar aukaverk-
anir.
Betur þarf að kynna læknum og hjúkrunar-
fræðingum á stofnunum fyrir aldraða hvaða lyf
eru æskileg og óæskileg að teknu tilliti til auka-
verkana þeirra. Að vissu leyti þyrfti ef til vill
einnig hugarfarsbreytingu þannig að önnur úr-
ræði en meðhöndlun með lyfjum séu reynd til
þrautar áður en lyfjameðferð er hafin.