Læknablaðið - 15.10.1999, Síða 24

788
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
gengihlutfall krabbameins í legbol var hátt,
einkum þegar biðtími var notaður, hvort heldur
litið var á heildarhópinn (staðlað nýgengihlutfall
1,67) eða eftir takmörkun (staðlað nýgengihlut-
fall 1,69) og meðal þeirra sem höfðu langan
starfstíma (staðlað nýgengihlutfall 1,79).
Brjóstakrabbamein var ekki fátíðara meðal iðn-
verkakvenna en annarra kvenna, en staðlað ný-
gengihlutfall krabbameins í eggjastokkum var
lægra en væntigildið (expected value).
Alyktanir: Krabbameinsmynstrið var líkt
og sést hefur meðal kvenna í þessum þjóðfé-
lagshópi og bendir til mikilla reykinga í hópn-
um. Tíðni krabbameins í legbol kom á óvart.
Þar eð ýmiss konar mengun getur verið á
vinnustöðum þessara kvenna, er ekki unnt að
útiloka að áreiti í vinnuumhverfinu geti átt þátt
í tilurð krabbameina í hópnum.
Inngangur
Rannsóknir á nýgengi krabbameina hafa
sýnt mismunandi krabbameinsmynstur í mis-
munandi þjóðfélagshópum (1-6). Þau krabba-
mein sem oftast hafa reynst í meira mæli meðal
ófaglærðra láglaunahópa en annarra eru krabba-
mein í lungum, leghálsi og maga. Krabbamein
í vélinda, munnholi, barka, lifur og þvagblöðru
eru einnig oft tíðari í þessum hópum (7). Þegar
litið er á heildartölu krabbameina hefur ný-
gengið oft reynst hærra hjá körlum sem standa
lágt í þjóðfélagsstiganum, það er hafa stutta
skólagöngu og vinna ófaglærð störf, en meðal
annarra (4), en þjóðfélagslegur munur að þessu
leyti er ekki eins skýr meðal kvenna og karla
(2). Krabbamein í lungum og leghálsi eru þau
krabbamein sem oftast eru tíðari meðal ófag-
lærðra láglaunakvenna en annarra, en heildar-
tíðni krabbameina á hinn bóginn lægri, meðal
annars vegna þess að brjóstakrabbamein hefur
verið tíöara meðal skólagenginna, efnaðra
kvenna (1-6).
Reykingar eru alþekktur áhættuþáttur lungna-
krabbameins (7). A hinn bóginn er veirusýking
talin eiga drýgstan hlut að máli varðandi tilurð
leghálskrabbameins, en líkur á smiti tengjast
því hversu ungar konur eru þegar þær hefja
kynlíf, hversu mörg börn þær eiga og kynlífs-
venjum þeirra og maka þeirra (5,8-10). Reyk-
ingar eru taldar geta stuðlað að því að veiru-
sýkingin valdi leghálskrabbameini (11,12) og
það að hætta að reykja geti minnkað áhættuna
(13).
Faraldsfræðingar hafa lengi stundað rann-
sóknir á tengslum krabbameina og áhættuþátta
í vinnuumhverfinu. Rannsóknirnar hafa fyrst
og fremst beinst að karlahópum vegna stopull-
ar launavinnu kvenna og einnig vegna þess að
álitið hefur verið að konur ynnu á áhættuminni
vinnustöðum (14).
Ýmsir aðferðafræðilegir erfiðleikar tengjast
því að rannsaka kvennahópa, til dæmis er
starfstitill ekki eins áreiðanleg vísbending um
þjóðfélagsstöðu meðal kvenna og karla (2).
Sami starfstitill gæti einnig haft mismunandi
merkingu meðal kvenna og karla og tengst
heilsufari á mismunandi hátt (15).
Starf og þjóðfélagsstaða eru nátengd, þannig
að erfitt eða jafnvel ómögulegt getur reynst að
aðskilja áhættu í vinnu frá áhættu sem tengist
þjóðfélagsstöðu (4). Þar á ofan hafa fáar rann-
sóknir beinst að því að athuga tengsl krabba-
meina, þjóðfélagsstöðu og lífsstíls (3).
Þótt því hafi gjaman verið haldið fram meðal
lærðra og leikra að á Islandi ríkti meira jafn-
ræði meðal þegnanna en annars staðar, hafa
rannsóknir sýnt að íslenskt þjóðfélag er svipað
öðrum iðnvæddum ríkjum að því erþjóðfélags-
lega lagskiptingu varðar (16) Rannsóknir á dán-
armeinum, nýgengi krabbameina og áhættu-
þáttum kransæðasjúkdóma meðal starfs- og
menntunarhópa á Islandi hafa einnig sýnt mun
milli þjóðfélagshópa (17-19).
Um langt árabil hafa þegnar ríkja verið
flokkaðir í þjóðfélagshópa með ýmsum aðferð-
um. Störf, menntun og efnahagur eru þau skil-
merki sem notuð hafa verið til að ákvarða hvar
í stétt menn standa. Samkvæmt þeirri skilgrein-
ingu lendir ófaglært verkafólk í lægsta þrepi
(1,4). í umræðunni hér á eftir er talað um þjóð-
félagshópa í þessari merkingu, án þess að í því
felist neins konar mat að öðru leyti.
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna
hvort félagslegur mismunur endurspeglist í
krabbameinsmynstrinu hjá íslenskum iðn-
verkakonum.
Efniviður og aðferðir
Um er að ræða afturskyggna hóprannsókn,
sem náði til 13.934 kvenna sem höfðu greitt til
lífeyrissjóðs félags verksmiðjufólks í Reykja-
vfk, árin 1970-1997. Lífeyrissjóður Iðju sam-
einaðist öðrum lífeyrissjóðum í Lífeyrissjóðinn
Framsýn síðla árs 1995, en unnt var að þekkja
þær konur sem höfðu greitt félagsgjöld til Iðju
úr Framsýnarhópnum, og teljast þær með í
hópnum. Vegna þess að í ljós kom að Iðjukonur