Læknablaðið - 15.11.1999, Qupperneq 22

874
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
ástand sem há dánartíðni fylgir bendir til að
hún hafi í aðalatriðum fengið góða þjónustu.
Hins vegar er eina leiðin til að minnka líkur á
mistökum að horfast í augu við þau og reyna í
framhaldi að bæta þjónustukerfið.
Þvagsýrugigt og allópúrínól: Allópúrínól er
sanþín oxíðasa (xanthine oxidase) hamlari og
hamlar myndun sanþíns úr hýpósanþíni og þvag-
sýru úr sanþíni og lækkar þvagsýru í blóði og
minnkar líkur á útfellingum þvagsýru í vefi. Það
eru útfellingar á þvagsýru í vefi sem valda sjúk-
dómnum og vefjaskemmdum. Utfellingar þvag-
sýru í vefi geta valdið vandamálum eins og þvag-
sýrugigt, nýmasteinum og nýrnabilun (1). Talið
er að fimm af hundraði þeirra sem hafa hækkaða
þvagsýru fái þvagsýrugigt. Líkur til þess að fá
þvagsýruútfellingar í vefi aukast með hærri gild-
um þvagsýru og því hversu lengi viðkomandi
hefur haft háa þvagsýru í blóði. Klínísk einkenni
þvagsýrugigtar eru liðbólgur, oftast í einum lið
til að byrja með, og eru mjög sársaukafullar.
Liðurinn er oftast mjög bólginn og rauður. Síðar
getur langvinn þvagsýrugigt valdið fjölliðabólg-
um og hita. Ef vökvi er tekinn úr liðnum sjást
kristallar sem eru nálarlaga og neikvætt tví-
brotnir í skautaðri smásjá (2). Vel er þó þekkt að
sjúkdómar lýsa sér öðmvísi meðal aldraðra og
hefur verið lýst minni bólgusvörun þannig að
liður verður ekki eins rauður og bólginn og líkist
þá meira slitgigt. Meðal aldraðra, sérstaklega
kvenna sem hafa verið á þvagræsilyfjum, er lýst
þvagsýruútfellingum sem setjast sérstaklega í
Heberdens hnúta á fíngrum og geta verið án
dæmigerðs þvagsýrugigtarkasts (3). Hugsanlegt
er að ofangreindur sjúklingur hafi haft þvag-
sýrugigt en líklegra er þó að hún hafi einkenna-
lausa hækkun á þvagsýru og að liðverkirnir stafi
af öðrum orsökum en þvagsýmgigt.
Við bráðri þvagsýrugigt er ráðlagt að nota
colchicine, barkstera eða gigtarlyf til þess að
minnka bólgusvörun og verki en nota allópúrí-
nól fremur sem fyrirbyggjandi meðferð (1).
Það getur orðið versnun á virkri þvagsýrugigt
eftir að meðferð með allópúrínóli er hafin vegna
snöggra breytinga á þéttni þvagsýru í blóði. Því
er ráðlagt að nota allópúrínól eftir að bólgueyð-
andi meðferð er byrjuð eða nokkru eftir að
bráðakast gengur yfir. Öllum þessum lyfjum
fylgja hjáverkanir og er því mikilvægt að velja
meðferð við bráðri þvagsýrugigt í samræmi við
heilsu þess sjúklings sem á að meðhöndla.
Gigtarlyf eru oftast valin en þess ber að geta að
þeim fylgja stundum lífshættulegar aukaverk-
anir sérstaklega meðal aldraðra. Best þekktar
eru magablæðingar en dauðsföll vegna þeirra
eru nær eingöngu meðal aldraðra einstaklinga.
Lyf sem draga úr sýrumyndun vernda gegn
magasárum af völdum gigtarlyfja. Prótón-
pumpuhamlandi lyf eru mikilvirkust í þessu
sambandi og er því eðlilegt að nota þau með
gigtarlyfjum hjá eldri einstaklingum en þeir eru
allir í áhættu að fá magasár og/eða magablæð-
ingar (4). Auk þess geta gigtarlyf leitt til versn-
unar á nýrnastarfsemi.
Aukaverkunum allópúrínóls hefur verið lýst
sem eituráhrifum (beinmergsbæling), ofnæm-
isviðbrögðum (útbrot, truflun á lifrarstarfsemi,
nýrnabilun, eósínfíklafjöld og hvítfrumnafjölg-
un), milliverkunum lyfja (ampicillín, dicouma-
rol, æxlishemjandi lyf) sjálfvakinni svörun
(hreisturhúð, sjónhimnuskemmd) og beinum
afleiðingum af lyfjafræðilegum áhrifum lyfsins
(sanþínsteinar og versnun á þvagsýrugigt) (5).
Aætlað hefur verið að einn af hverjum 260
(0,4%) sjúklingum sem eru settir á allópúrínól
fái lífshættulegar aukaverkanir. Allópúrínól er
brotið niður í oxypúrínól sem er hið virka efni
og útskilst að mestu um nýru. Þó að eituráhrif
allópúrínóls hafí sést hjá þeim sem hafa eðli-
lega þéttni oxypúrínóls, er ljóst að mun líklegra
er að eiturverkanir verði meðal þeirra sem hafa
skerta nýrnastarfsemi og háa þéttni oxypúrí-
nóls. Má nefna að tfðni útbrota er í heild 1-4%
en meðal nýrnaskertra getur tíðni farið í 15%
(6). Vegna aldurstengdrar skerðingar á nýma-
starfsemi þarf að gæta varúðar í skömmtun
allópúrínóls meðal aldraðra. I ofangreindu til-
felli var útreiknaður kreatínínútskilnaður 36
mL/mín og því 200 mg /dag eðlilegur skammt-
ur en mælt er með að lækka skammta þegar
kreatínínútskilnaður er meiri en 20mL/mín
(PDR 1997)*. Aðrir mæla með 100 mg daglega
fyrir þá sem hafa kreatínínútskilnað undir 30
ml/mín og 200 mg ef kreatínínútskilnaður er
milli 30 og 60 ml/mín (6).
Mikilvægt er að huga vel að sjúkdómsgrein-
ingu áður en meðferð með allópúrínóli er hafin
til að forðast áföll sem hægt er að komast hjá og
stilla skammta eftir nýmastarfsemi. Athygli vek-
ur að eingöngu fjórðungur þeirra sem fengu eit-
* Reiknaður kreatínínútskilnaður samkvæmt þessari form-
úlu er:
((140-aldur) x þyngd (kg)/72 x kreatínin (míkrómól/L)/88,5)
x 0,85
(60 x 72 / 72 x 1,39) x 0,85 = 36 mmól/mín
Kreatínín mg/dl = kreatínín mikrómól/L / 88,5